57
X U L O S A
ХХ
asr adabiyoti ayniqsa, barcha davr o‘lchamlaridan ko‘proq o‘z
gardiniga kurashchanlik mas’uliyatini oldi. Bu mas’uliyat Millat, Vatan, o‘zlikni
anglashni o‘z oldiga ko‘ndalang qo‘ydi. Bunga misol tariqasida Mirtemir
she’riyatini keltirish o‘rinli. Mirtemirning qiyofasini belgilaydigan, uni o‘zbek
kitobxoni uchun ardoqli qilgan narsa –uning she’riyati. Mirtemir samimiy
tuyg‘ularni, nozik kechinmalarni sodda va tushunarli ifodalay oladigan san‘atkor.
Asr boshi o‘zbek she‘riyatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan bir necha
adabiy maktablar vujudga kelganligi ko‘p bora qayd etiladi. Mirtemir she‘riyati
ana shu adabiy maktablarni yangicha shaklga ega ,o‘zgacha milliy ruhga
yo‘g‘rilgan ohang bilan boyitdi.
Shunday ekan adabiyotshunoslik va adabiy tanqidchilikda Mirtemir
ijodining ilmiy asosda o‘rganish va yoritish sohasida muayyan ishlar amalga
oshirildi. T.Jalolov, O.Sharafiddinov, S.Mamajanov, N.Karimov, H.Olimjanova
maqolalarida, K.Azimovning „Mirtemir“, I.G‘afurovning „Ona yurt kuychi“,
T.Xalilovning „Mirtemir mahorati“, B.Qurbonbaevning „Mirtemir – do‘stlik va
qardoshlik kuychisi“ risolalarida shoir asarlarining g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari
bayon etildi. Shunga ko‘ra, maqola va risolalarni Mirtemir ijodini ilmiy asosda
o‘rganish sohasidagi dastlabki yutuq deb hisoblash mumkin.
Malakaviy bitiruv ishi uch bobdan iborat bolib, ishning birinchi bobi
„Mirtemir ijodida folklor“ deb nomlangan. Bu bobda o‘zbek she‘riyatida
Mirtemirning xalq hayotidan olib yozilgan she‘riy asarlari alohida bir turkumni
tashkil qiladi. Uning xalq poeziyasiga hos uslubda bitilgan she‘rlari, ifoda
shaklining sodda va ravonligi, manosining chuqurligi, samimiy va jarangdorligi,
chinakam milliyligi bilan ajralib turganligi haqida to‘htalib o‘tdik.
Mirtemir o‘z qo‘shiqlari orqali bizni turmushning murakkab tomonlari
to‘g‘risida o‘ylashga majbur etadi va hayot haqida bo‘yalmagan, yaltiratilmagan,
mukammal tasavvur tug‘dirishga intiladi. Hayot haqiqatini teran, ta‘sirchan va
nafis obrazlarda ifodalashi tufayli Mirtemirning „Kuylar yigirma yoshim“, „Yali-
yali“ , „Bir go‘zal“, „Men seni“, „O‘ynasin“, „Bitta o‘zim bilaman“, „Meni yod
58
et“, „Jonon o‘ynasin“, „Barno qo‘shig‘i“, „Ona orzusi“, „El qo‘shiqi“,
„Qarqaralik“, „Bog‘ ko‘cha“ singari qo‘shiqlari shoirning o‘nlab she'riy kitoblari,
dostonlari va dramalari kabi madaniy turmushimizda sezilarli voqea bo‘lib qoldi.
Ular san‘atimiz xazinasidan o‘rin olishining yana bir sababi shundaki, bu
qo‘shiqlarga G‘anijon Toshmatov, Faxriddin Sodiqov, Muhammadjon Mirzayev,
Imomjon Ikromov, Mutal Burhonov singari yetuk san'atkorlar kuy bastaladilar va
Faxriddin Umarov, Mahbuba Hasanova, Kommuna Ismoilova, Hadya Yusupova
kabi xushovoz xonandalar ijro etdilar. Demak, zargarona so‘z san‘ati, ulkan
bastakorlik iste‘dodi va yuksak xonandalik mahorati o‘zaro birlashib, Mirtemir
qo‘shiqlariga umrboqiylik baxsh etdi. Bu qo‘shiqlar umrboqiyligini ta'minlagan
muhim omillardan yana biri ularning deyarli barchasida go‘zallikning
tasdiqlanishi hisoblanadi. Hayot illatlaridan, murakkabliklaridan ko‘z yummagan
bo‘lsa-da, shoir Mirtemir qo‘shiqlarining aksariyatida turmushning nurli
tomonlarini ulug‘ladi, inson muhabbatini tengsiz go‘zal tuyg‘u sifatida madh etdi
va ularni ardoqlashga, yod etishga chaqirdi.
Mirtemir she‘riyatida badiiy mahorat deb nomlangan ikkinchi bobda o‘zbek
adabiyotida Mirtemir she‘rlarining badiiy-estetik hususiyatlari, shoirning milliy
xarakter yaratish mahorati tahlil qilindi. Mirtemir she‘riatida soddalik va
samimiylikda, tilning ravonligida, shoirning so‘z va detal tanlash mahoratida,
o‘zga xalqlar hayotini milliy xususiyatlari bilan badiiy talqin qilish uslubida
ko‘rinadi. Malakaviy bitiruv ishimizning yuqoridagi ikki asosiy bobidan
tahlillaridan ko‘rinib turibdiki, Mirtemir faqat o‘zbek adabiyotidagina emas, ayni
paytda boshqa qardosh, boshqa xalq kitobxonlarida ham yaxshi tassurotlar
qoldirgan ulug‘ shoirdir.
Malakaviy
ishining
uchinchi
bobida
umumta’lim
maktablarining
o‘quvchilari uchun chiqarilgan o‘quv dasturlari, darsliklar to‘g‘risidagi
qarashlariga u tadqiq etgan mavzuning qay darajada aks etganligi to‘g‘risida
ma‘lumotlar berildi .
Shoirning Vatan, Тil, Millat, G‘ururi kuylangan she‘rlari maktab
darsliklaridan o‘rin olgan. Uning „Тoshbu“ she‘rini o‘qigan kitobxon urushning
59
eng mashaqqatli yillarida hamma qiyinchiliklarni zimmasiga olgan , ochlik va
sovuqlikka , muxtojlik va hijronga chidab, bolalarini voyaga yetkazgan, o‘n
juvonga bosh bo‘lib mehnat qilgan javokash va fidoyi o‘zbek ayolining obrazi
orqali matonatli millat siymosini ko‘radi:
Do'stlaringiz bilan baham: 
