Matnshunoslik

Nazorat uchun savollar:

1. 
   “Boysung‘ur muqaddimasi” bilan mashhur bo‘lgan asar?
   
2. 
   XV asrda qo‘lyozmalarni ko‘chirish va xalqqa etkazishda katta hissa qo‘shgan fidoyilarni ayting.
   
3. 
   Zahiriddin Bobur alifbosining o‘ziga xos xususiyati.
   
4. 
   Alisher Navoiy manshunoslik tarixida o‘ziga xos o‘rni.
   
5. 
   “Xazoyin ul-maoniy” asarining o‘ziga xos xususiyati.
   
6. 
   Navoiyning matnshunoslik sohalariga doir asarlari.
   
7. 
   Navoiy asarlarini ko‘chirishda P.Shamsievning o‘rni.
   
8. 
   Asl manbani aniqlashda tahrirchilarga qo‘yiladigan asosiy shart.
   

4- mavzu. XVI- XIX asrlar o‘zbek matnshunosligi. Lug‘atlar va ularning asar matnlari sharhidagi o‘rni

Reja:
1. XVI–XIX asrlar o‘zbek matnshunosligining o‘ziga xos xususiyati.
2. Matn ko‘chirishning yangi bosqichi
3. XIX asrda Movaraunnahrda adabiy hayot.
4. XIX asrda tipo-litografik korxonalarning paydo bo‘lishi
5. O‘zbek matnshunosligi tarixida lug‘atchilik ishlarining paydo bo‘lish sabablari.
6. Lug‘atlarning matnshunoslik rivojidagi o‘rni. Devoni lug‘otit-turk.
7. Navoiy asarlariga bag‘ishlangan lug‘atlar.
XVI–XIX asrlar o‘zbek matnshunosligi tarixini kuzatar ekanmiz, kotiblarning ko‘chirilayotgan asarning ishonchli, qadimiy nusxasini tanlashga yoki manbaning yig‘ma matnini yaratishga intilganliklarini ko‘ramiz. SHu davrlarda yaratilgan ko‘plab matnlarning debochalarida muallifning “turli aniq manbalardan terib to‘pladim” qabilidagi e’tiroflari yo‘qolib borayotgan asarlarning yangi variantlarini yaratib, asar umrini uzaytirishga bo‘lgan harakatlaridan darak beradi. Bunday asarlar sirasiga diniy, kalom, tasavvufiy, didaktik asarlar bilan birga adabiy, tarixiy-tazkiraviy xarakterdagi asarlar kiradi. SHular qatorida Alisher Navoiy asarlarini majmualar holida ko‘chirish ham davrning eng mashhur zotlari diqqat-e’tiborida bo‘lgan. Shu bilan birga, qo‘lyozmalarning har xil saviyadagi kotiblar tomonidan ko‘chirilishi, ayrim xattotlarning e’tiborsizligi, ba’zi kotiblarning baytlarni o‘qiy olmasligi yoki ba’zi baytlarni ataylab tushirib yoki o‘zgartirib yozilishi natijasida asar muallif tahriridan uzoqlasha borgan. Bu hol qo‘lyozmalar qancha ko‘chirilsa, shuncha ortib borgan²⁷. Bu davrda yaratilgan yuzlab qo‘lyozmalarda aks etgan xatoliklar, muallif matnini buzish hollari, saktaliklar havaskor yoki xattotlik kasbini egallash yo‘lidagi ilk mashqlar natijasida ham ro‘y berganligini nazardan qochirmasligimiz kerak. So‘zsiz, matnshunoslikda kotiblar tomonidan asliyatdagi so‘zlarni bilib-bilmay o‘zgartirilishi nuqson hisoblanadi. Ayrim adabiyotshunoslar, jumladan, A.Rustamovning fikricha, muallif davrida ko‘chirilgan qo‘lyozmalar matnidagi o‘zgarishlarni kotib qilganmi, muallifmi, aniqlash juda qiyin. Olim shunday misolga e’tiborni qaratadi: “Navoiyning “Hayrat ul-abror” asarining hamd bobida shunday baytlar bor: