Matn ustida ishlash

Mavzuning ishlanganlik darajasi.  Har bir davr o’z adabiyotini yaratgani kabi 

istiqlol davri adabiyoti ham tasvir uslubi hamda muammoga yondashilishiga ko’ra 

o’ziga  xos  xususiyat  kasb  etadi.  Agar  sho’ro  payti  adabiyotida  to’g’ridan-to’g’ri 

nasihatbozlik  keng  ko’lamda  yoritilgan  bo’lsa,  istiqlol  davri  adabiyotida  har 

qanday  mavzuning estetik tarbiyaviy  mohiyatiga alohida e’tibor qaratilayotganini 

ko’rish mumkin.  

O’quvchilar  dasturdagi  muayyan  mavzu  ustida  ishlab,  o’qiganlari,  ko’rgan, 

eshitgani,  kuzatganlari  haqida  o’z  fikr-mulohazalarini  dalil  va  erkin  aytish 

imkoniyatlariga ega bo’lsinlar. Masalan, ma’lum bir mavzuni yakunlab o’tkazilgan 

umumlashtiruvchi  darsda  bolalar  kitobdan  shu  mavzuga  oid  o’qigan  hikoya  va 

maqolalardan  qaysi  biri  qiziqarliroq  ekanini,  shuningdek,  biror  hikoya  yoki 

maqoladagi  qatnashuvchi  shaxslar,  ularning  xulq-atvorlari  haqida  o’z  fikrlarini 

aytadilar,  zarur  bo’lsa,  o’qilgan  asar  mazmunini  qisqa  bayon  qiladilar.  Agar 

mavzuni o’rganish jarayonida o’quvchilar bilan ekskursiya o’tkazilgan bo’lsa, ular 

ekskursiyadan  ko’rganlaridan  nimalar  qiziqarli  bo’lganini,  qaysilari  kuchli 

taassurot  qoldirganini  aytib  berishlariga  o’qituvchi  yordam  beradi.  Bular 

o’quvchilar  tafakkurini  faollashtiradi,  ularni  faol  fikrlashga  o’rgatadi,  o’stiruvchi 

ta’limning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. 

Ma’lumki, nutq tafakkur bilan bog’liq, shuning uchun u tafakkur bilan uzviy 

bog’liq  holda  o’stiriladi.  Darsda  o’qilgan  asarni  o’quvchilar  ongli  tushunishi, 

---

 

6 

asosiy  mazmunini,  g’oyasini  anglab  etishi  uchun  analiz,  sintez,  taqqoslash, 

umumlashtirish kabi logik priyomlar qo’llanadi. O’qilgan asarni analiz qilishda har 

xil ish usullaridan foydalaniladi. Bolalar hikoyadagi asosiy qatnashuvchi shaxslarni 

aytadilar,  o’qituvchi  rahbarligida  asarning  sxematik  rejasini  tuzadilar  (tugun, 

kulminatsiya, yechim).