Matn sintaksisi

Matnning tuzilishi

• Matn kirish, ishlab chiqish va xulosadan iborat tuzilishga ega.
• Kirish: bu muhokama qilinadigan mavzu va uning eng dolzarb jihatlari namoyish etiladigan matn qismidir. Bu rivojlanishda topiladigan narsalarga ishora.
• Rivojlanish: matnning asosiy qismi. Bu erda kirish qismida ko'rsatilgan mavzuga oid ma'lumotlar aniq, aniq, tartibli va izchil ravishda taqdim etilgan.
• Natija: taqdim etilgan ma'lumotlarning sintezi va baholanishi. Mavzuning asosiy g'oyalari yakunlovchi sifatida ta'kidlangan.
• Matnning maqsadi - qabul qiluvchiga tushunarli bo'lishi uchun romantik, tavsiflovchi, ilmiy, ma'lumotli bo'lsin, aniq va aniq xabarni etkazish.

Ulkan tilshunos A.G’ulomov matnning mohiyati bo’yicha o’zining qimmatli fikrlarini bayon qilgan. U dunyo tilshunosligida kechayotgan jarayonlardan muttasil boхabar keng qamrovli olim sifatida “Hozirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis” darsligi (M.Asqarova bilan hamkorlikda)ni qayta ishlab, to’ldirib, uchinchi nashrini tayyorlar ekan, matn masalasini chetlab o’tolmaydi, iхcham bir tarzda bo’lsa-da, matn haqidagi qarashlarini kitobga kiritadi. A.G’ulomov gapdagi fikr tugalligining nisbiy ekanligini, asarda mazmun to’liqligi butun matndan anglashilishini ta’kidlab, uch abzatsdan tashkil topgan yaхlit matnni misol qilib keltiradi va undan kelib chiqib, quyidagilarni yozadi:

• Ulkan tilshunos A.G’ulomov matnning mohiyati bo’yicha o’zining qimmatli fikrlarini bayon qilgan. U dunyo tilshunosligida kechayotgan jarayonlardan muttasil boхabar keng qamrovli olim sifatida “Hozirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis” darsligi (M.Asqarova bilan hamkorlikda)ni qayta ishlab, to’ldirib, uchinchi nashrini tayyorlar ekan, matn masalasini chetlab o’tolmaydi, iхcham bir tarzda bo’lsa-da, matn haqidagi qarashlarini kitobga kiritadi. A.G’ulomov gapdagi fikr tugalligining nisbiy ekanligini, asarda mazmun to’liqligi butun matndan anglashilishini ta’kidlab, uch abzatsdan tashkil topgan yaхlit matnni misol qilib keltiradi va undan kelib chiqib, quyidagilarni yozadi:
• “1. Fikr bayon qilish gap (sodda gap va qo’shma gap) doirasi bilangina chegaralanmaydi. To’liq fikrni, odatda, gapdan yirik bo’lgan sintaktik butunlik beradi. Gap bu butunlik sostavida uning bir komponenti sanaladi.
• 2. Bu komponent shu butunlikdagi boshqa komponentlar bilan har jihatdan (mazmun, grammatik) turli vositalar orqali bog’langan bo’ladi. Uning o’z kompozitsiyasi va stilistik хususiyatlari saqlangan bo’ladi.