Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
Nazorat savollari: 
1.
“Tashqi effektda” nima kuzatiladi? 
2.
Eritish-oksidlanish-qaytarilish reaksiyasini ko’rsating? 
3.
Erituvchi, erigan modda va ularning o’zaro ta’siri mahsulotlaridan tarkib topgan bir 
jinsli gomogen sistemaga nima deb aytiladi? 
4.
Oksidlanish-qaytarilish-kislotali-asosli o’zaro ta’sirlanish-kompleks hosil qilish 
reaksiyalarini ko’rsating? 
5.
Faqat bir yo’nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang’ich moddalar 
ohirgi mahsulotlarga to’liq aylanadigan reaksiyalar qanday reaksiyalar? 
 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and 
Sons. UK 2014 
2.T.Fischer., Materials Science for Engineering Students, 1st Edition
 
Elsevier UK, 2008 
3.Mikell P.Groover., Fundamentals of Modern Manufacturing Materials, Processes, and 
Equipment John Wiley and Sons inc USA 2010 
 
 

---

188 
 
17 va 18-AMALIY MASHG’ULOTLAR 
Materiallarni yeyilishini o’rganish. 
Metallarni korroziyasini o’rganish. Optik analiz usullari. 
 
Ishdan maqsad:
Metallarda korroziya turlari, Suyuq yoqilg’ilar ta’sirida vujudga 
keladigan korroziya, elektrokimyoviy korroziya, metallar korroziyasini oldini olish, metall sirtini 
boshqa metallar bilan qoplash, metallarga turli qo’shimchalar kiritish, korrozion aktivator va 
ingibitorlar.
30
 
Masalani qo’yilishi: 
Metallarni korroziyadan oldini olishni tahlil qilish 
Kerakli jixozlar: 
Kompьyuter, proektor, kompьyuterning dasturiy ta’minotlari. 
Ishni bajarish uchun namuna: 
Ko’pchilik metallar havo, suv, kislota, ishqor va tuzlarning eritmalari ta’sirida yemiriladi. 
Bu hodisa 
korroziya 
deyiladi. Korroziya so’zi lotincha 
«corrodore» - yemirilish 
degan ma’noni 
anglatadi. Korroziya o’zining fizik-kimyoviy xarakteri jihatidan ikki xil bo’ladi: 
kimyoviy 
va 
e
lektrokimyoviy korroziya
. Metallarda qanday turdagi korroziya sodir bo’lishi metallni qurshab 
turgan muhitga bog’liq bo’ladi. Metallarga quruq gazlar (kislorod, sulfit angidrid, vodorod 
sulfid, galogenlar, karbonat angidrid va h.k.), elektrolit bo’lmagan suyuqliklar ta’sir etganda 
kimyoviy korroziya 
sodir bo’ladi. Bu ayniqsa yuqori haroratli sharoitda ko’p uchraydi, shuning 
uchun bunday yemirilish metallarning 
gaz korroziyasi 
deb ham ataladi. Gaz korroziyasi ayniqsa, 
metallurgiyaga katta zarar keltiradi. Temir va po’lat buyumlarini gaz korroziyasidan saqlash 
uchun ularning sirti alyuminiy bilan qoplanadi.
Suyuq yoqilg’ilar ta’sirida vujudga keladigan korroziya ham kimyoviy korroziya 
jumlasiga kiradi. Suyuq yoqilg’ining asosiy tarkibiy qismlari metallarni korroziyalantirmaydi, 
lekin, neft va surkov moylari tarkibidagi oltingugurt, vodorod sulfid va oltingugurtli organik 
moddalarning metallarga ta’siri natijasida korroziya vujudga keladi. Suvsiz sharoitidagina bu 
ta’sir namoyon bo’ladi. Suvda elektro-kimyoviy korroziyaga aylanadi.
Elektrolitlar ta’sirida bo’ladigan korroziya e
lektrokimyoviy kor-roziya 
deyiladi. 
Ko’pgina metallar asosan elektrokimyoviy korroziya tufayli yemiriladi. Elektrokimyoviy
korroziya metalda kichik galvanik elementlar hosil bo’lishi natijasida sodir bo’ladi. Galvanik 
elementlar hosil bo’lishiga sabab: 1) ko’p metallar tarkibida qo’shimcha sifatida boshqa metallar 
bo’lishi; 2) metall hamma vaqt suv, havo namligi va elektrolitlar qurshovida turishidir. Masalan, 
nam havoda temirga mis metali tegib turgan bo’lsin. Bunda galvanik element hosil bo’ladi (temir 
– anod, mis – katod vazifasini o’taydi). Temir oksidlanadi: Fe–2e
–
=Fe
2+
Fe
2

ionlari OH
– 
ionlari bilan birikib, Fe(OH)
2
ni hosil qiladi; Fe(OH)
2 
havo kislorodi va 
namlik ta’sirida Fe(OH)
3 
ga aylanadi;
4Fe(OH)
2 
+ O
2
+ 2H
2
O = 4Fe(OH)
3
Natijada temir korroziyaga uchraydi. Agar vodorod ionlari mo’l bo’lsa, temirdan chiqqan 
elektronlar havodagi kislorodni qaytarmasdan vodorod ionlarini qaytaradi; 2H

+2e
– 

H
2 
Temir 
qalayga tegib tursa, korroziya temir misga tegib turgandagiga qaraganda sustroq sodir bo’ladi, 
temir ruxga tegib tursa zanglamaydi, chunki temir ruxga qaraganda asl metaldir; elektrolitlar 
ishtirokida rux bilan temir hosil qilgan galvanik elementda rux – anod, temir – katod vazifasini 
bajaradi. 
31
 
30
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons. UK 2014 425-pp 
31
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons. UK 2014 425-pp 

---

189