Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
Siluminlar 
Silumin deb alyuminiyning kremniy bilan (Si-14%) quyma qotishmalriga aytiladi. 
Siluminlar juda yaxshi quymakorlik xossalariga ega va shuning uchun boshqa quyma 
qotishmalarga nisbatan ko’proq qo’llaniladi. 
Siluminlar ikki turga bo’linadi: 
1.
Oddiy siluminlar. 
2.
Modifikatsiyalangan siluminlar.
Oddiy silumin
Oddiy siluminning strukturasi plastinkasimon birlamchi kremniy kristallaridan (kulrang) 
va evtektik aralashma (
α 
+ Si) dan iborat. Bu aralashmada kremniy ninasimon plastinkalar 
shaklida. (6-rasm). Bunday siluminning mexanik xossalari aytarli yaxshi emas. 
δ
v 
= 140 MPa, 
δ
=3% 

---

143 
 
Oddiy silumin strukturasi 
Modifikatsiyalangan silumin.
Modifikatsiyalangan silumin deb suyultirilgan xolatida tarkibiga 0, 01-0, 1 % natriy 
qo’shilgan qotishmaga aytiladi. Siluminning modifikatsiyalash natijasida kremniyning 
plastinkalari maydalashadi va qotishmaning mexanik xossalari yaxshilanadi. 
δ
v 
= 180 MPa, 
δ
=8% 
Modifikatsiyalangan siluminning strukturasi kremniyning alyuminiydagi qattiq eritmasi 
bo’lgan 
α 
- kristallaridan va mayda donali evtektik aralashma (
α
+ Si) dan iborat. 
Modifikatsiyalangan siluminning strukturasining sxemasi. 
 
BOSIM OSTIDA ISHLOV BERILADIGAN QOTISHMALAR 
Bu qotishmalar o’z navbatida ikki turga bo’linadi: 
a) Bosim ostida ishlov beriladigan. Termik ishlov natijasida mustaxkamligi 
o’zgarmaydigan qotishmalar. 
b) Bosim ostida ishlov beriladigan, termik ishlanganda puxtalanadigan qotishmalar. 
Duralyumin.
Duralyumin deb 
Al-Cu-Mg
qotishmasiga aytiladi. Ulardan tashqari 
qotishmaning tarkibida 
Mn, Fe
va Si ham bor. SHunday qilib duralyumin olti elementdan tashkil 
topgan murakkab qotishma. 
Duralyumin “D” harfi bilan va qotishmaning nomerini bildiradigan sonlar bilan 
belgilanadi. Masalan, D 16. 

---

144 
Yumshatilgan duralyuminning (D16) strukturasi 
Su, Mg
va 
Mn
larning alyuminiydagi 
qattiq eritmasi 
α 
- kristallardan, hamda V faza (
Cu Al
2
) va S faza (
Al
2
Cu, Mg
) larning 
donachalaridan iborat (8-rasm). 
Duralyumin toblash uchun qizdirilganda (485-903°S) 0 va Si fazalar 
α
- qattiq eritmada 
eriydi. Toblangan va tabiiy eskirtirilgan duralyuminning strukturasi o’ta to’yingan qattiq eritma 
α
- kristallaridan va alyuminiyda erimaydigan F
e
va Si ning birikmalaridan iborat