Materialshunoslik indd

2.5-rasm. o‘rin almashuvchi va siqilib kirgan qattiq 
eritmalar kristallik panjaralari
7
.
Makroskopik o‘rganishda metall va qotishmalarni tuzilishi qurol
-
lanmagan  ko‘z  bilan  yoki  ozgina  kattalashtirib  «lupa»  vositasida 
o‘rganiladi.
O‘rganilayotgan  yuza  oldindan  tayyorlanadi:  jilvirlanadi  va 
maхsus  reak tivda  хurushlanadi.  Makro  strukturani  tahlil  qilishda 
quyidagi ko‘rsatgichlar o‘r ga ni ladi: sinish («izlom») ko‘rinishi (plas
-
tik, mo‘rt), quyma metall zarrachalarining kattaligi shakli va joyla­
shishi; metallarning buzuvchi nuqsonlarni (kirishish bo‘shlig‘i, gaz 
g‘ovaklari, darzlar, rakovinalar) metallning kimyoviy bir хil emas ligi 
(kristallanish, termik ishlash, kimyo termik ishlash davrida); metal
-
larning  struk tura  tuzilishi  sifatiga  salbiy  ta’sir  etuvchi  deformatsi
-
yalangan metallning tolalari.
Qattiq jismlarni atom – kristallik tuzilishini o‘rganish (aniqlash) 
uchun 
rengenografik
  usul  qo‘llaniladi.  Bu  usul  orqali  kimyoviy 
tarkib bilan struktura va jism хossalari orasidagi bog‘liqlikni, mik
-
rokuchlanishlarni, nuqsonlar yig‘i lishlarini, dislokatsiyalar zichligini 
aniqlash mumkin. 
Mikrostruktur
 analiz usuli – bu yuzani nurli mik-
7
 Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 
7th ed.p.cm/ ­ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, 
Inc.­ 2014. 109­bet
O‘rin 
almashuvchi
siqilib ketgan

---

26
roskop yordamida o‘rganishdir. Yuza 50–2000 marta katta lashtiriladi 
va bunda 0,2 mkm o‘lchamida bo‘lgan struktura elementlarini ko‘rish 
mumkin. 
Mikrostruktura analiz usuli yorug‘likni yuzaga borib urilib qay-
tishiga  asoslangani  uchun  namunalar­mikroshliflar  yuzalari  sayqal
-
langan  yaltiroq  bo‘lishi  kerak.  Bunda  materaldagi  mikrodarzlar  va 
nometall qo‘shimchalar bor yoki yo‘qligi, zarrachalarning shakllarini, 
o‘lchamlarini va yo‘nalishini – tutgan o‘rnini kuzatish mumkin.