Materialshunoslik indd

13.2. Nanomateriallarni qo‘llanilishi
Hozirda  nanomateriallar  juda  kop  sohalarda  qo‘llaniladi;  sano
-
atda, nanoelektronikada, nanooptikada, nanobiologiyada, nanospek­
troskopiyada, nanomeditsinada, nanoelementlarda va h.k.

---

254
Nanomateriallarni sanoatda qo‘llanilishi alohida ahamiyatga ega. 
Bu  materiallarning  xossalari  prinsipial  farq  qilgani  uchun  sanoatni 
kop sohalarida ishlatiladi.
Albatta birinchi navbatda nanomateriallarni qo‘llash yuqori mexa­
nik xossali yangi konstruksion materiallarni yaratishga imkon beradi. 
Nanostrukturali moddadan yasalgan rezbali mahsulot (detal) yuqori 
mustahkam bo‘ladi. Masalan avia va avtomobilsozlikda ishlatiladi-
gan titandan yasalgan mahsulot nanostrukturali qilib olinsa, uning 
chidamliligi  uzoq  umr  ko‘rishi  (dolgovechnost)  1,5  marta  oshadi, 
rezbani yasash mehnat sig‘imi kamayadi.
Nanostrukturali aluminiy qotishmalaridan murakkab formadagi 
yengil  mahsulotlarni  yuqori  tezlikda  o‘ta  plastik  deformatsiyalab 
(bosim bilan ishlab) detallar yasash mumkin. Bu sharoitda shtampli 
barcha teshik, burchak va h.k. lari to‘liq to‘ladi, deformatsiya kuchi 
pasayadi, forma hosil qilish harorati pasayadi (450ºC dan 350ºC ga
-
cha). Ma’lumki, hozirda bu usul bilan ichki yonar dvigateli porshen
-
lari (murakkab formadagi) yasaladi.
Nitridli legirlangan keramik nanostrukturali moddalardan tuzilgan 
material olovbardosh bo‘ladi va ulardan ichki yonar dvigatellar, gaz 
turbinalari, keskich plastinkalari yasaladi.
Metallurgiyada  esa nanomaterialdan yasalgan o‘tgabardosh mate-
rial keramika qo‘llaniladi.
Hozirda nanoparoshoklar ko‘p funksiyali qo‘shimcha sifatida juda 
keng qo‘llaniladi: motor, transmissiya va industrial moylarga, plas
-
tik moylarga, bosim ostida ishlaydigan jarayonlarda ishlatiladigan 

---

255
texnologik  moylarga,  metallarni  qirqishdagi  moylovchi­sovituvchi 
suyuqliklarga,  sayqallashdagi  (dovodno  pritirichnqe)  pasta  va  sus
-
penziyalarga qo‘shiladi.
Tarkibida  plastmassa  va  polimerlar  bo‘lgan  kompozitsion  ma
-
teriallarga  metallarning  nanokukunlarini  qo‘shish  ancha  istiqbolli 
yo‘nalishdir. Bu yo‘l bilan plastikmagnit, elektr o‘tkazadigan rezina, 
tok o‘tkazadigan kraska, kley va h.k. xossali kompozitsion material
-
lar olish mumkin. Metallarni nanokukunlari qo‘shilib yonmaydigan 
polimerlar olinadi.
Umuman, nanomaterialli qo‘llamalar bir tekisda, bir xil qalinlikda, 
bir xil zichlikga yetadi, olovbardosh bo‘ladi.
AQSHning Yelekiy universtiteti olimlariga tibbiyotda nanomateri-
allarni (texnologiyani) qo‘llashni o‘rganishga 6,5 mln. dollar hajmida 
pul ajratilgan. Olimlar insonlarning tirik to‘qimalariga impluatatsiya 
qilinadigan biomimetik nanoo‘tkazgichni yaratyaptilar.
Bundan buyon quyosh energiyasidan foydalanish energetika so
-
hasidagi dolzarb masala bo‘lib qolaveradi. Nanotexnologiya asosida 
yaratilgan  mis­indiy­dieselenid­galliy  (CIGS­plyonka)  plyonkasini 
fotoelektrik effekti (samaradorligi) hozirgi zamon quyosh element-
larinikidan 20% ga ko‘proq.