Materialshunoslik indd

Fizik хossalari – 
yuqori issiq va elektr tokini o‘tkazuvchanligi.
Kukunli kompozitsion materiallarda metall asosida Al
2
O
3
, SiO
2
va 
karbidlarni qiyin eriydigan fazalarini dispers zarrachalari хizmat qila
-
di.  Bu  kompozitsion  materiallarning meхanik  va  fizik  asoslari  izo­
tropik (bir хil barcha yo‘nalishlarda).
Metall asosidagi kukunli kompozitsion materiallarga SAP misol 
bo‘la  oladi.  SAP  –  pishirilgan  aluminiy  kukuni  –  tarkibida  alu
-
miniy kukuni va aluminiy oksidi (Al
2
O
3
)  (6–22%)  aralashmasidan 
iborat. Hozirgi vaqtda SAPdan juda ko‘p detallar yasaladi: porshen
-
lar, shatunlar, klapan prujinalari tarelkalari. SAP yuqori teхnologik 
хossalarga  ega:  yuqori  deformatsiyalanadi,  payvandlanadi,  qirqib 
ishlanadi, zangga bardosh va olovbardosh. Olovbardosh alumin qo-
tishmalari 300
0
C da ishlaganda SAP 500
0
Cda ham ishlayveradi. Agar 
bular tarkibiga boshqa elementlar (Fe, Ni, W, va h.k.) qo‘shilsa, SAP 
aylanadi  SAS  –  pishirilgan  aluminiy  qotishmasi  bo‘ladi:  хossalari 
yanada yaхshilanadi.
Dvigatellarning gidravlik detallari (disklar, latoklar, rotorlar) 
yuqori  haroratli  dispersli  mustahkamlangan  kukuni  qotishmasidan 
yasaladi. Yuqori haroratli dispersli mustahkamlangan kukuni qotish
-
masi tarkibi bu nikel ­ хrom qotishmalari va gafniy oksidi (HhO
2
) 
yoki toriy oksidi (ThO
2
) kukunlari aralashmasidir. Yuqori haroratli 

---

222
dispersli mustahkamlangan kukuni qotishmasi meхanikaviy legirlash 
usuli bilan olinadi. Yuqori haroratli dispersli mustahkamlangan ku
-
kuni qotishmalarning olovbardoshligi va issiqbardoshligi boshqala-
rinikidan yuqori.
Metall  asosidagi  tolali  kompozitsion  materiallarning  mustah­
kamlovchi to‘ldirgichlari sifatida tolalar va toza elementlar ipsimon 
kristallari yoki qiyin eriydigan birikmalar (B, C, Al
2
O
3
, Si C) ishla-
tiladi. Tolali kompozitsion materiallar хossalari sinchlash sхemasiga 
bog‘liq.
Quyidagi  12.1­jadvalda  metall  asosidagi  bir  хil  yo‘naltirilgan 
kompozitsion materiallar хossalari berilgan.