Materialshunoslik indd

2.1-rasm.  Kristallik
panjara sхemasi.
Elementar yacheyka

---

21
Metall va qotishmalar kristall jismlar bo‘lib, ularda musbat ion-
lar kristall panjaralar hosil qiladi. Amorf jismlarda (shisha, yog‘och, 
chinni) atomlar tartibsiz joylashgan bo‘lib, kristall panjara hosil qil
-
maydi. Elementar 
katakcha
- eng kam 
atomlar sonli hajm elementi
. 
Buni ko‘p marta taхlab fazoda bor kristalni ko‘rish mumkin. 
Metallar uchun asosan eng ko‘p tarqalgani 3 хil
4
:
–Hajmi  markazlashgan  kub  (HMK)  panjara,  bunday  kristall
 
panjarada 9ta atom bo‘lib, ularning 8tasi kub katakchaning burchak
-
lari uchida, bittasi kub markazida joylashadi. Bunday kristall panjara 
alfa-temir, xrom, vanadiy, volfram, molibden, litiy, tantal, qalay va 
boshqa metallar uchun xosdir.
–Yoqlari markazlashgan kub (YOMK) panjara, bunday panjara
-
da 14 ta atom bo‘lib, ularning 8 tasi kub katakchasining burchaklari 
uchida,  6  tasi  yon  tomonlarning  markazida  yotadi.  Bunday  kristall 
panjara gamma­temir, aluminiy, mis, nikel, kobalt, qo‘rg‘oshin, ku
-
mush, oltinda uchraydi (2.3­rasm).
– Geksagonal panjara, bunday kristall panjarada 17 ta atom bo‘lib, 
ularning 12 tasi 6 yoqli prizmaning burchaklari uchida, 2 tasi priz
-
maning ustki va ostki yoqlari markazlarida, 3 tasi prizmaning o‘rta 
qismida  joylashadi(2.4­rasm).  Bunday  kristall  panjara  magniy,  ko
-
balt, titan, berilliy kabi elementlar uchun xosdir.