Materialshunoslik indd

11.4 Magnitli materiallarning asosiy ko‘rinishlari
Magnetizm hodisasining mazmuni shundan iboratki, ba’zi mod-
dalar boshqa moddalarni tortish, itarish yoki ta’sir o‘tkazish kuchiga 
ega.  Bu  hodisa  ming  yillardan  beri  ma’lum.  Biroq,  bu  magnetizm 
hodisasining negizini tashkil etuvchi uslublar va mexanizmlar feno
-
menini tushuntiruvchi omillari nozik masala bo‘lib, yaqin kunlarga
-
cha olimlar bu hodisa haqida to‘liq tushunchaga ega emasdilar.
Ko‘pgina  zamonaviy  texnik  qurilmalar  magnetizm  hodisasi  va 
magnit  materiallarni  qo‘llash  asosida  barpo  etilgan.  Bular:  kuchla­
nish elektrogeneratorlari va transformatorlar, elektrodvigatellar, radio 
va  televideniya,  telefonlar,  kompyuterlar,  tovush  va  video  texnika 
sistemalari. 
Magnit xossalari quyidagi yaxshi ma’lum bo‘lgan moddalarda aks 
etadi, bu temir, ba’zi po‘latlar, tabiiy temir zaxiralari. Magnit may
-
doni barcha moddalarga ko‘p yoki kam miqdorda bo‘lsa ham ta’sir 
o‘tkazishi, hammaga ham yaxshi ma’lum emas.
Mazkur bobda magnit maydonlar hosil bo‘lishining qisqacha tas
-
nifi beriladi, magnit maydonlar bilan bog‘liq turli vektor kattaliklari 
muhokama  qilinadi,  magnit  xossalarini  ifodalovchi  parametrlar  va 
dia­,  para­,  ferro,­ferrimagnetizm  kabi  hodisalar  ko‘riladi.  Undan 
tashqari magnit materiallardan misollar keltirilib, o‘ta o‘tkazuvchan­
lik hodisasi yoritiladi.
Magnit dipoli. 
Magnit kuchlari elektr quvvatlangan zarrachalar 
harakati  natijasida  paydo  bo‘ladi.  Bu  kuchlar  birlamchi  bo‘lmish 
elektrostatik  kuchlarga  nisbatan  ikkilamchidir.  Magnit  kuchlarni 
maydonlar  nuqtayi  nazari  tomonidan  izohlash  qulay.  Bunda  bu 
kuchlarni omil oldidagi harakat yo‘nalishlari ko‘rsatuvchi kuchlanish 
chiziqlari xayolan nazarda tutiladi. Magnit maydon strukturasi kuch
-
lanish chiziqlari bilan aks ettiriladi. 11.7­rasmda elektr toki aylanasi 
va magnitlangan naycha atrofidagi kuchlanish chiziqlari ko‘rsatilgan.