Materialshunoslik indd

μ
  o‘tkazuvchanligi  esa 
ε
  dielektrik  o‘tkazuvchanligiga  mazmunan 
o‘xshaydi.  Xuddi  shunday 
M
 magnitlanganlik va 
R
  polarizatsiya 
o‘rtasida ham o‘xshashlik mavjud. 
SI va SGS sistemalardagi birliklarni o‘lchovini qayta hisoblash 
qoidalari
11.6-jadval
Kattalik
Belgi
SI sistemasi 
birliklari
SGS 
sistemasi 
birliklari
Qayta 
h
isoblash 
qoidalari
hosila dastlabki
Magnit induksiya
V
(Wb/m
2
)
a
kg/s·C
Gaus
1Wb/m
2
=10
4
Magnit maydon 
kuchlanishi
N
A’m/m
C/m·s
Ersted
1am’·m= 4 π x 
10-
3
Magnitlanganlik 
M(Si) 
I(cgs­
emu)
A’m/m
C/m·s
Cm
2
1am’·m= 
10-
3
cm
Vakuum 
o‘tkazuvchanlik
μ
0
m
b
kg/s·C
2
o‘lcham­
siz
4 π x 
10-
7
m=1
Nisbiy 
o‘tkazuvchanlik
μ
r 
(Si)
μ
’ 
(cgs­
emu)
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
μ
r
= μ
’
Ta’sirchanlik 
X
m
 (Si)
X
m 
(cgs­
emu)
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
Xm=4 π x
’
m
Bu yerda ishlatilgan 
kattaligi hajm birligidir. SI birliklar siste-
masida 
χ
m
ning  maydon  kuchlanishiga 
N
  ko‘paytmasi  materialning 
hajm birligi 
 tegishli magnitlanganlikni ko‘rsatadi.
Moddaning  magnit  xossalarini  ta’riflovchi  birliklardan  foydala­
nish tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin, chunki parallel ra­
vishda ikkita birliklar sistemasidan foydalaniladi.
Bulardan biri bu – SI xalqaro sistemasi (ratsionallashtirilgan siste
-
ma  metr/kilogramm­sekund).  Boshqa  sistema  esa  SGS  birliklariga 
asoslangan (santimetr-gramm-sekund).
Ikkala  sistemadagi  birliklar  o‘lchovini  qayta  hisoblash  qoidalari 
11.6­jadvalida keltirilgan.

---

215
Magnit momentning tabiati
.  Materialning  makroskopik  mag
-
nit xossalari ayrim elektronlar magnit momentining namoyishining 
ko‘rinishidir. Materiallarda magnetizm hodisasi sababini tushuntira-
digan ba’zi nazariyalar o‘ta murakkab bo‘lib, tushunish uchun kvant­
mexanik tushunchalarini talab etadi, bu esa mazkur kitobning vazi
-
falariga kirmaydi. Shuning uchun biz magnetiz tabiati haqida tafsilot
-
larsiz, soddalashtirilgan tushuncha berib o‘tamiz.
Atomdagi har bir elektron ikkita sabab bilan yaraladigan magnit 
momentiga  ega.  Birinchisi  elektron  yadro  atrofida  orbital  harakat
-
lanadi, ya’ni u harakatlanuvchi zaryaddir, demak, elektron harakat
-
lanishi magnit maydon va mikroskopik magnit moment yaratuvchi 
tok halqasi sifatida ko‘rilishi mumkin. Ikkinchisi har bir elektron o‘z 
spiniga ega, buni elektronni o‘z o‘qi atrofida aylanishiga aytiladi. Bu 
aylanish o‘qi bo‘ylab yo‘naltirilgan magnit moment yaralishi uchun 
qo‘shimcha manba yaralishiga xizmat qiladi. Mazkur spinli magnit 
momenti yo “yuqoriga” yoki “pastga” yo‘naltirilgan bo‘lishi mum
-
kin. Shunday qilib, atomdagi har bir elektronga doimiy orbital va spin 
magnit momentli mikroskopik magnit sifatida qaralsa bo‘ladi.