Materialshunoslik indd

                       a)
 
 
                             b)
10.1-rasm. Qutbli va qutbsiz dielektrik molekulalarining 
joylashishi.

---

165
Fazoviy bir-biriga mos tushgan zaryadlar qutbsiz molekulaga ega 
bo‘lgani sababli, bunday molekulalardan tashkil topgan jismlar qutb­
siz jismlar deyiladi. Ikkinchi holda molekula tashqi elektr maydoni 
ta’sir etmagan holatda ham o‘z elektr momenti noldan farqli bo‘lib, 
dipol hosil qilgani sababli, molekula qutbli hisoblanadi va ular aso
-
sida tashkil topgan jismlar qutbli jismlar deb ataladi.
Molekulaning elektr momenti quyidagicha aniqlanadi: 
 
 
,
ql
=
m
Kl∙m
 (10.1)
bunda, 
q
-molekulaning jami musbat (yoki unga son jihatdan teng 
bo‘lgan jami manfiy) elektr zaryadi, 
Kl
; 
l – 
dipol yelkasi, 
m
.
12
Qutbli molekulaning elektr momenti 
10
–30
 Kl∙m atrofida, qutbsiz 
molekulaniki esa 
l=0
 bo‘lgani sababli 
m=0
 bo‘ladi.
Jismning elektr xossasidan qat’i nazar, uning qutbliligi mole-
kulaning kimyoviy tuzilishi orqali aniqlanadi. Simmetriya marka-
zi bo‘lganda, simmetrik ravishda joylashgan molekulalar qutbli 
bo‘ladi. Bir atomli molekulalar 
(He, Ne, Kr, Xe)
 va ikki atomli go-
meo qutbli bog‘lanishli 
(H
2
 , Cl
2
 va hokazo) molekulalar qutbsizdir. 
Ion bog‘lanishli molekulalar qutbli boglanishlar qatoriga kiradi ug-
levodorodli moddalari esa qutbsizdir. Masalan, qutbsiz bog‘lanishli 
moddalarga  parafin,  serezin,  polipropilen,  poliizobutilen,  polistirol, 
eskapon,  neftli  izolatsiya  moyi  va  hokazolar,  qutblilariga  esa  po
-
livinilflorid,  selluloza  va  uning  mahsulotlari  fenolformaldegid  va 
boshqalar kiradi.