Materialshunoslik indd

8.2-rasm. Aluminning elektr- va issiq o‘tkazuvchanligiga 
begona jinslarning (a) va qo‘shilmalarning (b) ta’siri; (sidirg‘a 
chiziqlar – elektr o‘tkazuvchanlik σ, punktir chiziqlar – issiq 
o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti.
Alumin qotishmalari mashinasozlikda keng qo‘llanadi. 
Aluminni legirlash uchun, asosan, mis, magniy, kremniy, marganets, 
nikel, titan, berilliy, qalay qo‘llanadi. Legirlovchi elementlarning ak
-
sari alumin bilan qattiq eritmalar va intermetall fazalar hosil qiladi: 
CuAl
2
, Al
2
CuMg, Al
3
Mg va b.
Alumin qotishmalari tayyorlash texnologiyasi, termik ishlovdan 
keyin mustahkamlanish darajasi va ekspluatatsiya xususiyatlari bilan 
tafsiflanadi.
Alumin  qotishmalarini  mustahkamlash  uchun  415...505 
0
C  (Д1, 
Д18) yoki 490...500 
0
C (Д16) haroratlarda toblab, sovuq suvda so
-
vitiladi. Shundan so‘ng, eskirtiriladi, natijada, korroziya bardoshliligi 
oshadi. Tabiiy (bir necha sutka davomida) yoki sun’iy (10...24 soat) 
eskirtirish natijasida o‘ta to‘yingan Al-Cu va Al-Cu-Mg qattiq erit-
malar  parchalanishi  natijasida  qotishmaning  mustahkamligi  ortadi. 
Korroziyaga  bardoshliligini  oshirish  uchun  alumin  qotishmalardan 
tayyorlangan buyumlar sirti plakirlanadi, ya’ni texnik aluminiy bilan 
qoplanadi yoki anodli qutblanish ishlovi berib qoplanadi.
m/m
m/m
b

---

108
Duraluminlar  aviatsiyada  keng  qo‘llanadi.  Д1  qotishmasidan 
parraklar, Д16 dan – fyuzelyajlarning elementlari, Д18 dan – parchin
-
mixlash elementlari tayyorlanadi.
Mustahkamligi  yuqori  alumin  qotishmalarga
 Al-Zn-Mg-Cu 
sistemasidagi В95, В96, В96S markalar kiradi. Legirlovchi element 
sifatida marganets va xrom ishlatiladi; ular qotishmaning korroziya 
bardoshligini  va  eskirish  samarasini  oshiradi.  Bunday  qotishmalar­
ning  mustahkamlik  xususiyatini  kerakli  darajaga  yetkazish  uchun 
(σ=600…700 MPa) 460...480 
0
C da toblab, keyin, 120...140 
0
C da 
sun’iy eskirtiriladi. Bu qotishmalarning mustahkamlik ko‘rsatkichlari 
duraluminnikidan  yuqori,  biroq  plastiklik  jihati  kamroq,  kuchla­
nishni  to‘plovchi  shakllarga  va  kuchlanish  ostida  korroziya  muhiti 
ta’siriga  sezgir.  Buyumning  korroziyabardoshligini  oshirish  uchun, 
sirti Al+1%Zn qotishmasi bilan plakirlanadi. Bu qotishmadan, avia
-
sozlikda, 120
0
C  gacha  haroratlarda  ishlatiladigan,  yuklama  ostida 
bo‘ladigan konstruksiyalar tayyorlanadi.
300 
0
C gacha haroratlarda ishlatiladigan buyumlar katta haroratlar
-
ga mustahkam AK­4, AK­4–1 qotishmalaridan tayyorlanadi. Ularning 
kimyoviy tarkibi murakkab, temir, nikel, mis va CuAl
2
, CuMgAl
2
, 
Al
2
Mn
2
Cu  va  b.  fazalarni  mustahkamlovchi  elementlar  bilan  legir
-
lanadi.  Diffuziya  jarayonlarini  sekinlatuvchi  mis,  marganets,  titan 
bilan legirlash qotishmaga katta haroratlarda ham mustahkamligini 
yo‘qotmaydigan xususiyat beradi. Bunday qotishmalardan dvigatel
-
larning porshenlari, porshen kallaklari, kompressorlarning parraklari 
tayyorlanadi va toblab, sun’iy eskirtiriladi.