Materialshunoslik indd

7.4-rasm. Austenitli po‘lat 12X18N10Tni 450
0
C da 
nurlanishi uni hajmini nisbiy kattalashishiga ta’siri.
Sinov savollari:
1.  Om qonuniga ta’rif bering?
2.  Materialning elektr qarshiligi deganda nimani tushinasiz?
3.  Nisbiy qarshilik qanday aniqlanadi?
4.  O‘tkazuvchanlik bilan nisbiy qarshilik orasidagi bog‘lanishni 
tushuntiring?
5.  Elektronli va ionli o‘tkazuvchanlikka ta’rif bering?
m

---

101
8-BoB. RANGLI MeTALLAR VA ULARNING 
QOTISHMALARI
8.1 Aluminiy va uning qotishmalari
Aluminiy  (Al)  –  mashinasozlik  va  elektrotexnikada  eng  ko‘p 
qo‘llanadigan materiallardan biridir. U dunyo bo‘yicha yiliga 15 mln.
tonnadan ko‘p ishlab chiqariladi. Birikma sifatida tabiatda ko‘p tar
-
qalgan, metallar ichida birinchi, hamma elementlar ichida – uchinchi 
o‘rinda turadi. Mashinasozlik materiali sifatida afzalliklari – yuqori 
solishtirma mustahkamlik, elektr va issiq o‘tkazuvchanlik hamda korro
-
ziyabardoshlikdan iborat. Fizik – mexanik xususiyatlarini yaxshilash 
uchun  legirlanadi. Aviasozlik,  kema  va  mashinasozlikda  aluminiy 
qotishmalari – quyma usulda olinadigan duralumin, silumin, mag-
nalin va shu kabilar, shuningdek, kukunli metallurgiya usuli bilan oli-
nadigan aluminiy birikmalari – САП va САС konstruksion material 
sifatida ko‘p ishlatiladi.
Aluminiy qotishmalari tayyorlash texnologiyasi, termik ishlov-
dan keyingi mustahkamlanish darajasi va ekspluatatsiya xususiyatlari 
bo‘yicha  tavsiflanadi.  Kukunli  metallurgiya  usuli  bilan  olinadigan 
alumin qotishmalari alohida e’tiborga loyiq. Ularning mustahkam-
lik, korroziyabardoshlik, issiqqa mustahkamlik ko‘rsatkichlari ancha 
katta. Alumin kukunlarini qizdirib yopishtirilgan materiallarni og‘ir 
metall qotishmlari o‘rniga ishlatish mumkin. Alumin asosidagi ma-
teriallarga termik ishlovlar berib, mustahkamlik va texnologik tavsif-
larini oshirish mumkin.
Aluminiy
 metallar orasida eng ko‘p tarqalgani va bu jihatda bi
-
rinchi  o‘rinda  turadi.  Mashinasozlikda  eng  ko‘p  tarqalgan,  chunki 
nisbiy  puxtaligi,  elektr  va  issiqlik  yaxshi  o‘tkazishi,  zanglamasligi 
(korroziyabardoshligi) yaxshi.