Materialshunoslik indd

Portland sement asosidagi beton 
portland  sement  asosida
-
gi  betonni  ishlab  chiqarishda  xomashyo  sifatida–sementni  o‘zi, 

---

236
to‘ldirgichlardan  mayda  dispersli  fraksiya  (qum)  va  yirik  dispersli 
fraksiya (shag‘al). Portland sementni mustahkamligini ortishiga va 
qotishga olib keladigan jarayonlar bo‘limda qisqacha ko‘rib chiqilgan. 
Qattiq  zarralar  to‘ldirgich  rolini  bajaradi,  chunki  juda  arzon  bo‘lib 
materialni umumiy narxini pasaytiradi, sement esa nisbatan qimmat
-
dir. Beton aralashmasini optimal mustahkamligi va ishlov berishga 
qulayligini mujassamlash uchun tashkil etuvchilarni (ingradiyentlar) 
nisbatini juda qat’iyan bajarish zarur. Qattiq zarralarni zich joylashti
-
rish va yaxshi fazalararo kontakt aralashmada ikki xil o‘lchamli qattiq 
zarralarni qo‘llanilishini ta’minlaydi; shu bilan birga qumning mayda 
dispers zarralari yirik shag‘al orasidagi bo‘shliqni to‘ldirishi kerak. 
Odatda to‘ldirgichlar miqdori hajmning 60–80% ni tashkil etadi.
Suv­sement pastasining miqdori barcha qum va shag‘alning qat
-
tiq zarralarini qoplash uchun yetarli bo‘lishi zarur. Aks holda sement 
hosil  qiladigan  bog‘lanishlar  yetarli  bo‘lmaydi.  Beton  aralashma
-
sini  tayyorlashda  barcha  tashkil  etuvchi  komponentlar  sinchiklab 
aralashtirilishi zarur. Sement va agregatlarni qattiq zarralarini to‘liq 
bog‘lanishi suv miqdorini to‘g‘ri qo‘shilishida. Agar suv kam bo‘lsa 
bog‘lanish to‘liq bo‘lmaydi. Agar suv ortiqcha bo‘lsa g‘ovaklar hosil 
bo‘ladi. Bu hollarda mahsulot mustahkamligi optimal qiymatdan past 
bo‘ladi.
Agregatlanuvchi  zarralarni  xarakteri  muhim  mohiyatga  ega. 
Zarralarni o‘lchami bo‘yicha taqsimlanishi ayniqsa muhimdir, chunki 
sement pastani tayyorlashda zarur bo‘lgan suv miqdoriga ta’sir etadi. 
Mustahkam bog‘lanishni hosil bo‘lishiga to‘siq bo‘ladigan zarralar 
yuzasida loy va ifloslar bo‘lishi kerak emas, ular toza bo‘lishi kerak.
Portland sement – bu qurilishda qo‘llaniladigan asosiy material, 
chunki uni joylarda qoliplarga quyish va keyin xona haroratida qoti
-
rish mumkin, agar to‘liq suv ostida bo‘lsa ham. Lekin konstruksion 
material  sifatida  qo‘llanilishda  ma’lum  cheklash  va  kamchiliklarga 
ega.  Ko‘pchilik  keramikadan  tayyorlangan  materiallar  kabi  port
-
land sementdan tayyorlangan beton, nisbatan mustahkam emas va 
mo‘rt.  Uning  cho‘zilishdagi  mustahkamlik  chegarasi  siqilishdagiga 
nisbatan 10–15 barobar kam. Undan tashqari betondan shakllantiril-
gan yirik strukturalar harorat o‘zgarishiga juda sezgir. Va nihoyat suv, 

---

237
g‘ovaklarga kirib past haroratlarda darzlar hosil qiladi va ayniqsa yax
-
lash­erish sikllarida. Betonni mustahkamlashda turli qo‘shimchalardan 
foydalanib, aytib o‘tilgan kamchiliklarni ko‘pini bartaraf etish yoki 
deyarli ahamiyatsiz qilish mumkin.