Materiallarining izohli bibliografiyasi

Babadzhanov, B. 
Dukchi Ishan i Andizhanskoe vosstanie 
1898 g.
 – Abashin, S., Bobrovnikov, V. 
Podvizhniki islama: Kul’t svjatyh i sufizm 
v Srednej Azii i na Kavkaze. – M., 2003. – S.251 – 277; 
Babadjanov, M. 
Bakhtiyar
. The 1898 Andijan Uprising and «Muslim Question». – Erkinov S. 
Aftandil. The Andijan Uprising of 1898 and its Leader Dukchi-Ishan Described by 
Contemporary Poets. NIHU Program Islamic Area Studies. TIAS Central Eurasian 
Research Series. – Tokio, 2009. 
№
3. – 
Р
.1 – 25. 
98
Po povodu Andizhanskih sobytij // Turkiston Viloyatining Gazeti, 1898, 
№
45. 
99
Tashih // Tarjimon, 1898, 
№
27; Muhim mas’ala (Türkistan gazetasina javab) // 
Tarjimon, 1898, 
№
32. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
22 
keyin ko‘proq yangray boshladi. Ostroumov Rossiya musulmonlari, xususan 
turkistonliklar orasida sodir bo‘layotgan harakatlarni tahlil qilar ekan, uni 
“yaqinlashib kelayotgan tahlika”
100
, deb baholaydi. 
Gasprinskiyning “Turkestanskiya Vedomosti” gazetasida noma’lum 
muallif tarafidan chop etilgan mahalliy millat adabiyotiga oid maqolasiga 
bergan javobi ham diqqatga sazovor. Noma’lum muallif sartlar tili va adabiyoti 
haqida bahsga kirishib, u haqda salbiy xulosa beradi. Unga ko‘ra, turli foydali 
ma’lumotlar va ilmiy asarlarni sart tiliga tarjimaga xojat yo‘q, foydadan ko‘ra 
ko‘proq ziyon keltiradi. Sart tili o‘ta sodda, turli terminlarni ifoda etish 
imkoniyati yo‘q, shu sababdan ham ilmiy va adabiy tarjimaga yaroqli emas.
101
Gasprinskiy noma’lum muallifga ma’lumot tarzda, u fikr yuritgan sart tili 
Chig‘atoy turkiysining mahalliy shevasi ekanligini aytadi. U sart tilining 
yaroqsizligi borasidagi xulosani Alisher Navoiy, Bobur va boshqa turkistonlik 
adiblarning adabiy meroslari namunalari bilan inkor etdi. Gasprinskiyning 
fikricha, “sart tili boshqa “taraqqiy” etgan millatlar tili kabi u qadar keng 
yoyilmagan bo‘lsada, mahalliy aholiga mo‘ljallangan turli ma’lumot va 
broshyuralar uchun yetarli darajada yaroqli. Buning yorqin namunasi esa, 30 yil 
davomida Toshkentda nashr bo‘layotgan rasmiy mahalliy gazeta.”
102
Ostroumovning gazetasi ham “Tarjimon”ning e’tiboridan chetda qolmadi. 
Gazeta Qozonning “Yildiz” nashridan bir maqola ko‘chirib bosdi. Unda: 
“Turkiston gazetasining maqsadi turkistonlik va ichki rossiyalik musulmonlarni 
g‘oyaviy va adabiy yaqinlashuvlriga to‘sqinlik qilish. U har qanday bog‘liqlik 
va aloqalarni uzib tashlash harakatida, hatto konservatizm himoyasiga o‘tdi. 
Ostroumovning varaqasi tillarimiz birlashishiga to‘siq bo‘la olmaydi”
103
, degan 
so‘zlar aks etgan edi. Bu esa Gasprinskiyning Ostroumov va uning gazetasi 
haqidagi asl fikrlarini yaqqol namunasi, deb hisoblash mumkin. Ostroumov 
Gasprinskiy targ‘ib etayotgan umumadabiy tilni tanqid qildi. U mahalliy 
mualliflar “Tarjimon” tilini keng iste‘mol qilayotganligidan o‘z g‘azabini 
yashirmaydi va bu til mahalliy tillar ziyoniga xizmat qilishini ta’kidlaydi.
104
Buning javobi sifatida “Tarjimon”ning “Yildiz”dan olib bosgan yuqoridagi 
maqolani ko‘rsatish mumkin. 
Rus tadqiqotchilari o‘z pozitsiyalaridan kelib chiqqan holda Ostroumov 
va uning gazetasi faoliyatida birorta ayb ko‘rmay, uni himoya qildilar. 
100