Materiallarining izohli bibliografiyasi

Avsharova, M.P. 
Russkaja periodicheskaja pechat’ v Turkestane (1870 – 1917). 
Bibliograficheskij ukazatel’ literatury. – Tashkent, 1960. – S.33 – 34. 
140
Chiqmish ham so‘nmish g‘azita // Tarjimon. 1906. 
№
48; 
Said, Ziyo
. O‘zbek vaqtli... 
– B.45. 
141
G‘azitaning xidmati nadir? // Tarjimon. 1883. 
№
2. 
142
Taraqqiy. 1906. 23 
июль
; 
Mahmudxo‘ja
. Gazeta chist? 
// 
Samarqand. 1913. 13 
may. 
143
Idaradan bir so‘z // Tarjimon. 1895. 
№
21. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
32 
“jihod” e’lon qilishlari
144
I.Geyyer gazetasidan so‘ng Ismoil Obidiy tarafidan 
tashkil etilgan “Taraqqiy” gazetasidan boshlandi. Obidiy gazetasini keyinchalik 
“Sharq” deb nomlash istagida ham bo‘lgan edi.
145
“Taraqqiy” o‘zidan oldingi 
nashr bilan juda ko‘p jihatdan umumiylikka ega edi. Faqat uning siyosiy 
qarashlari biroz keskinroq va yana A.Khaolidning ta’kidlashicha, I.Geyyer 
gazetasini o‘ta qiynab qo‘ygan “til kamchiliklari”dan yiroqroq bo‘ldi.
146
I.Obidiyning “Taraqqiy”si birinchi sonidan boshlab Ziyo Said ta’kidiga ko‘ra, 
“Ostroumov tarafida bo‘lgan” konservativ ulamoga nisbatan o‘ta keskin tarzda 
“hujum” qila boshladi.
147
Ehtimol, gazetaning aynan mana shu uslubi uning 
hukumat tarafidan yopib qo‘yilishiga asosiy sabab bo‘ldi.
148
Gasprinskiy 
“Taraqqiy” gazetasining yuqoridagi uslubi va yo‘nalishidan u qadar 
qoniqmagan edi va buni ochiq namoyon ham qildi. U “Taraqqiy” muharriri 
barcha sohalarda mukammallikka ega emasligini ochiq tarzda yozdi. Shunga 
qaramay, Gasprinskiy Ismoil Obidiyni “Turkiston Viloyatining Gazeti” 
tarafidan bo‘lgan “hujumlar”dan himoya qildi.
149
Obidiyning gazetasi 19 sondan 
so‘ng nojoiz materiallarni chop etganlik aybi bilan sud tomonidan yopib 
qo‘yildi. 
“Taraqqiy” gazetasining yopilishidan bir necha hafta o‘tib Munavvarqori 
“Xurshid” gazetasini tashkil qildi. Bu gazeta ham “Taraqqiy” yo‘nalishining 
davomchisi bo‘ldi. Lekin Munavvarqori Obidiydan farqli o‘laroq o‘z 
maqolalarida Rossiya va qo‘shni davlatlarda sodir bo‘layotgan siyosiy 
voqealarni yoritishga ko‘roq urg‘u berdi. Aftidan “Xurshid”ning bu yo‘nalishi 
Gasprinskiyning siyosiy qarashlariga mos tushgan ko‘rinadi. Gasprinskiy 
“Xurshid”ni “sof milliy” gazeta deb hisobladi va uning “Turkiston Viloyatining 
Gazeti”dan o‘ta farq qiladigan “tili” bilan faxrlandi. Zaki Validiyning 
yozishicha, Ostroumov o‘z gazetasida “sart tili”ni tatar va qozoq tillaridan 
ajratishga moslashtirilgan til yaratishga harakat qilgan.
150
O‘z navbatida 
Gasprinskiy ham yangi tatar gazetalarini adabiy til o‘rniga ko‘cha tilini 
tarqatayotganlikda ayblab, ularning “tilini” juda qattiq tanqid qildi. Turkistonlik 
jadidlar esa, aksincha, Gasprinskiy targ‘ib qilgan “o‘rta til”ni qo‘llashga harakat 
qildilar.
151
Shu sababdan ham Gasprinskiy Turkiston gazetalarining “tili”ni 
144