Materiallar

va inshoot qismlarining mustahkamligi  masalasi asosan, tashqi va ichki kuch­
lar orasidagi  munosabatlarga  bog‘liq  bo’lganligi  sababli  kursimiz  davomida 
bu  mavzuga  hali  ko‘p  marta  qaytamiz.
Yuqorida chizg‘ich misolida 
egilish
 
deformatsiyasini ko‘rib o‘tdik". Qattiq 
jismlar  tashqi  kuchlarning  qo‘yilishiga  qarab 
cho ‘zilishi,  siqilishi,  burali- 
sh i
 
va 
siljishi
 
mumkin.  Deformatsiya  qanday  boMishidan  qat’iy  nazar  ma- 
terialda  bunga  qarshilik  ko‘rsatuvchi  kuchlar  paydo  bo‘laveradi.  Bunday 
kuchlarni  ba’zan 
elastik  ku ch lar
 
deb  ham  yuritiladi.

---

A g a r  m a te ria lg a   ta ’ s ir  e tu v c h i  ta sh q i  k u c h la m in g   m iq d o ri  ortsa,  bunga 
m os  ra vish d a   ic h k i  k u c h la m in g   ham  m iq d o ri  o rta d i.  A m m o   detal  y o k i  ele- 
m e n tla rn in g   g e o m e trik   oM cham lari  v a   m a te ria ln in g   x ilig a   qarab  ic h k i  k u c h ­
la r  m iq d o rin in g   o rtib   b o ris h i  m a ’ lu m   chegaraga  ega.  T ashqi  k u c h la r  q iy m a - 
ti  m a te ria ln in g   y u k   k o ‘ ta ris h   q o b iliy a ti  chegarasiga  yetganda  m a te ria l  y e m i- 
r ila d i  (s in a d i).  T a s h q i  k u c h la r  b ila n   ic h k i  k u c h la r  m u v o z a n a ti  b u z ila d i. 
S odda  q ilib   aytganda,  m a te ria l  k o ‘ ta rg a n c h a   k o 'ta ra d i,  o rtiq c h a s in i  k o ‘ ta ra  
o lm a y d i.
A n a   shulardan  k e lib   c h iq ib ,  m a te ria lla r  q a rs h ilig i  fa n in in g   maqsad  va  
v a z ifa la rig a   o ‘ tsak  b o ‘ la d i.  M a te ria lla r  q a rs h ilig i  fa n i  in s h o o t  va   m ashina 
q is m la rig a   ta ’ s ir  e tu v c h i  tu r li  ta sh q i  k u c h la r  b ila n   k o n s tru k s iy a   d e ta lla ri- 
n in g   g e o m e trik   oM cham lari  ham da  ic h k i  e la s tik   k u c h la r  va  d e fo rm a ts iy a la r 
o ra sid a g i  m a te m a tik   b o g ‘ la n is h la m i  a n iq la y d i.  A n a   shunday  te n g la m a la r 
y o rd a m id a   lo y ih a la n a y o tg a n   k o n s tru k s iy a   d e ta lla rin in g   k e ra k li  oM cham lari 
b e lg ila n a d i.  Shu  yoM  b ila n   ko n s tru k s iy a   va   u n in g   d e ta lla rin in g