Matematika fakulteti

 
Рспчеттпсдыо тезлиги 
Кпмрьятесдио тезлиги мегагесчлесде (МГч) өлшенетуғын тактли жийиликтен ғюсезли. Ол 
кишигисим қалайы кпнтейнес ишине пснатылған квасч кситтталынан ибасат квасчлы сезпнатпс 
расаметси менен анықланады. Электс қастылығы аттында квасч кситталлында кситтталдыо фпсматы цюм 
өлшеми менен анықланатуғын, электс тпгыныо тесбелит жийилиги райда бплады. Бул өзгесмели тпктио 
жийилиги 
тактли жийилик 
дер аталады
. 
Әрифайы кпмрьятесдио миксптхемаласы биснеше миллипн 
гесч жийиликте итлейди. (Гесч —текундына бис тесбелит.) Тезлик мегагесчте өлшенеди, ѐғный текундына 
миллипн чикллас.
Тактли жийилик тхтинигинио гсафикалық көсинити (тинутпидал тигнал гсафиги) 
Пспчеттпс ушын фақыт өлшеминио ео киши бислиги 
тактли жийилик ресипды, 
ѐмата 
такт 
бплыр 
табылады
.
Цюс бис юмелге минимум бис такт тасрланады. Мютелен, ѐд ренен мағлыфматлас алматыфда 
Pentium II рспчеттпсы хш тактта рлят биснеше кхтиф чиклласын псынлайды. (Кхтиф чиклы – бул цеш 
нюсте псынланбайтуғын такт; пл кпмрьятесдио ютте итлейтуғын узеллесинен алдыға «қашыр» кетрефи 
ушын ғана зюсхс). Пспчеттпсласда кпмандаласды псынлафға тасрланатуғын фақыт: 

i8086 /8088. Бул рспчеттпсласда бис кпманданы псынлаф ушын шама менен 12 такт тасрланған. 

i80286 /80386. Бул рспчеттпсласда бис кпманданы псынлафға тасрланатуғын фақытты 4,5 тактқа
қытқастқан. 

Pentium Pro, Pentium II/III/4 Celeron цюм Athlon/Duron рспчеттпсласы цюс бис тактта минимум 3 
кпманда псынлайды. 
Кпмандаласды 
псынлаф 
ушын 
тасрланатуғын 
тактлес 
муғдасыныо 
бисдей 
еметлиги 
кпмрьятеслесдио тактли жийиликке (текундына тактлес таны) тийкасланған өнимдаслығын 
талыттысыфды қыйынлаттысады.
 
Рспчеттпс цюм титтемалы рлатаныо тактли жийилиги 
Баслық заманагөй рспчеттпслас 486 дан батлар титтемалы рлатаныо тактли жийилигинен бисқанша 
жпқасы тактли жийиликте итлейди. Мютелен, 2,53ГГч тактли жийиликке ийе Pentium 4 рспчеттпсы 
пснатылған титтемалы рлата шинатыныо тактли жийилиги 553 МГч. 1998 жылға шекем Intel 
рспчеттпсласында титтемалы шина жийилиги 66 МГч еди. 1998 жылдан батлар кпмраниѐ 100МГч 
жийиликке етарланған титтемалы рлаталасда итлей алатуғын титтемалы лпгика миксптхемалас тпрламы 
цюм рспчеттпслас итлер шықты. 1999 жылы Pentium III рспчеттпсласы қпллайтуғын 133 МГч жийиликке 
ийе титтемалы лпгика миксптхемалас тпрламын итлер шықты. Бул фақытта AMD кпмраниѐты 

---

22 
мағлыфматлас узатыфдыо еки етеленген технплпгиѐтын қпллайтуғын 100 МГч жийиликте итлейтуғын 
титтемалы лпгика миксптхемалас тпрламын цюм Athlon рспчеттпсын шығасды. Intel дио 2003 жылға P4 
рспчеттпсында шина жийилиги 800МГч. Тийкасында заманагөй рспчеттпслас шинатыныо тактли 
жийилиги рспчеттпсдыо өзинио тезлигинен, тпндай-ақ райдаланатуғын ѐд мпдуллесинен (SDRAM, DDR 
SDRAM, RDRAM) ғюсезли. Заманагөй кпмрьятеслесде титтемалы рлатада жайлатқан өзгесмели 
жийилик генесатпсы райдаланады: пл рспчеттпс цюм титтемалы рлата ушын таѐныш жийиликти