Ómir qawipsizligin támiyinlew salasında Ózbekstan Respublikası
nızamları
Respublikamız Prezidenti tárepinen ámelge asırilip atirǵan ilajlardıń barlıǵında
xalıq mápi, insan qádiriyatı eń aldınǵı orında bolıp tabıladı. Sońǵı jıllarda Joqarı
Keńes tárepinen jańa asirde xalıqtıń qawipsizligin kepillikleytuǵın, puqaralar
juwapkerligi hám jámiyet rawajlanıwınıń huqıqıy tiykarın belgileytuǵın bir neshe
nızamlar qabıllandı. «Jol háreketi qawipsizligi tuwrısında», «Gidrotexnikalıq
imaratlarınıń qawipsizligi tuwrısında», «Adamdıń immunitet jetispewshiligi virusı
menen keselleniwin (AIJS keselliginiń) aldın alıw tuwrısında», «Xalıqtı hám
aymaqlardı tábiy hám de texnogen ózgeshelikli ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw
tuwrısında», «Puqara qáwipsizligi tuwrısında», «Awıl xojalıq ósimliklerin
zıyankesler, kesellikler hám jabayı ot-shoplerden qorǵaw tuwrısında»,
«Radiatsiyalıq qawipsizlik tuwrısında», «Terrorizmge qarsı gúresiw tuwrısında»ǵi
nızamlar solar qatarinda.
Joqarida sanap otilgen nızamlar ishinde 1999 jıl 20 avgustda qabıl etilgen
«Xalıq hám aymaqlardı tábiy hám de texnogen ózgeshelikli ayrıqsha jaǵdaylardan
qorǵaw tuwrısında»ǵi nızam ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw salasındaǵı tiykarǵı
hújjetlerden biri esaplanadı. Bul nızam xalıq hám aymaqlardı tábiy hám de
texnogen ózgeshelikli ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw salasındaǵı social
munasábetlerdi tártipke saladı hám de ayrıqsha jaǵdaylar júz beriwi hám
rawajlanıwın aldın alıw, ayrıqsha jaǵdaylar keltiretuǵın shıǵınlardı kemeytiw hám
ayrıqsha jaǵdaylardı saplastırıwdı maqset etip qóyadı.
Nızamda mámleket hákimiyatı hám basqarıwdıń barlıq dárejedegi shólkemleri,
kárxanalar, mákemeler hám shólkemler tárepinen xalıqtı hám aymaqlardı ayrıqsha
jaǵdaylarda qorǵawdıń tiykarǵı principlerı, maqsetleri, wazıypaları hám usılları
anıqlanıp, bekkemlenip qoyılǵan.
1 - bólim «Ulıwma qaǵıydalar» dep atalıp óz ishine 1-5 statyalardı aladı. Olarda
nızamnıń tiykarǵı maqseti, ayrıqsha jaǵdaylar boyınsha tiykarǵı túsinikler, nızam
hújjetleri, qáwipsizliktiń tiykarǵı principlerı hám informaciya qanday bolıwı
kerekligi kórsetip berilgen.
II bólimde - «Ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵawdı támiyinlew sisteması» (6—14-
statyalar ) - qáwipsizlik sistemasın quraytuǵın organlar, olardıń wazıypaları
haqqında sóz júritiledi. Ayrıqsha jaǵdaylardıń aldın alıw hám onday jaǵdaylarda
háreket qılıw mámleket sisteması, ministrler Mákemesi, Ayrıqsha jaǵdaylar
ministrligi, ministrlikler keńseler, jergilikli húkimet shólkemleriniń kepillikleri,
kárxanalar, mákemeler, shólkemlerdiń minnetlemeleri belgilep berilgen, dáslepki
bar puqaralar ózin-ózi basqarıw shólkemleri, jámiyetlik birlespeleriniń qatnasıwı
kórsetilgen.
Ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw boyınsha arnawlı kepillikli mámleket basqarıwı
organı Ayrıqsha jaǵdaylar ministrliginiń wazıypaları 8-statyada keltirilgen:
-
ayrıqsha jaǵdaylardıń aldın alıw, bunday jaǵdaylarda xalıq turmısı hám
sawlıǵın, materiallıq hám marallıq baylıqların qorǵaw, sonıń menen birge,
ayrıqsha jaǵday aqıbetlerin jónge salıw hám ziyanlarin kemeytiw boyinsha
sharalar islep shıǵadı hám de ámelge asıradı ;
-
xalıq hám aymaqlardı ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw salasında arnawlı
programmalar islep shıǵilıwı hám ilimiy izertlewler ámelge asırılıwın
sholkemlestiredi;
-
óz kepilligi sheńberinde ministrlik hám keńseler, kárxana hám shólkemler,
lawazımlı shaxslar hám puqaralar ushın atqarılıwı májburiy bolǵan qararlar
qabıl etedi;
-
basqarıw shólkemleriniń, xalıqtı hám aymaqlardı qorǵaw kúshleri hám
qurallarınıń ayrıqsha jaǵdaylar sharayatında háreket etiwge tayın bolıwın
quraydı ;
-
ayrıqsha jaǵdaylardı saplastırıw kúshleri hám quralların basqarıwdı ámelge
asıradı, basqarıw punktleri, xabar beriw hám baylanıs sistemaların dúzedi;
-
ayrıqsha jaǵdaylar sharayatında avarıya -qutqaruv jumısları hám keshiktirip
bolmaytuǵın basqa jumıslar ótkeriliwin quraydı ;
-
xalıqtı hám aymaqlardı ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw ilajları atqarılıwı
ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asıradı ;
-
islep shıǵarıw jáne social obektler boyınsha joybarlar, qararlar boyinsha
mámleket ekspertizasi ótkeriliwinde qatnasadı ;
-
nızam hújjetlerine muwapıq basqa kepilliklerdi ámelge asıradı.
«Puqaralardıń huqıq hám minnetlemeleri» dep atalıwshi III bólim nızamnıń
tiykarǵı bólimi esaplanadı. Bul bólimde shaxs, jámiyet hám mámleket mápleri
ajıralmas birlikte kórip shıǵılǵan.
Nızamnıń 20 -25-statyalarında ayrıqsha jaǵdaylardı saplastırıw ushın zárúr
bolǵan kúsh hám qurallar, ayrıqsha jaǵdaylar júz bergen zonalar shegarası,
qosımsha kúsh hám qurallardı alıw máseleleri kórsetilgen.
«Juwmaqlawshı qaǵıydalar» dep atalıwshi V bólim finanslıq hám materiallıq
resurslarınıń rezervlarin qurıw hám olardan paydalanıw rejimin belgileydi. Bul
jerde sonıń menen birge xalıqtı hám aymaqlardı ayrıqsha jaǵdaylardan qorǵaw
salasındaǵı nızamdı buzǵanlıq ushın shólkemler, lawazımlı shaxslar hám puqaralar
juwapker bolıwları atab ótilgen.
Ózbekstan Respublikası Joqarı Keńesi tárepinen 2000 jıl 26 mayda qabıl etilgen
«Puqara qáwipsizligi tuwrısında»ǵi nızam áskeriy háreketler aparıw dáwiri
máselelerine arnalǵan. Bul nızam puqara qáwipsizligi salasındaǵı tiykarǵı
wazıypalardı, olardı ámelge asırıwdıń huqıqıy tiykarların, mámleket
shólkemleriniń, kárxanalar, mákemeler hám shólkemlerdiń wákilliklerin,
Ózbekstan Respublikası Puqaralarina huqıqları hám minnetlemelerin, sonıń menen
birge puqara qáwipsizligi kúshleri hám quralların belgileydi.
Nızam V bólim hám 23 statyadan ibarat. I bólimi «Ulıwma qaǵıydalar» dep
atalıp, bes statyanı óz ishine aladı. Bul statyalarda puqara qáwipsizliginiń tiykarǵı
túsinikleri, wazıypaları, nızam hújjetleri, bul nızamdı buzǵanlıq ushın juwapkerlik
hám xalıq aralıq sheriklik tuwrısında máǵlıwmatlar berilgen.
Puqara qáwipsizligi - áskeriy háreketler aparıw waqtında yamasa sol háreketler
áqibetinde júzege keletuǵın qáwiplerden Ózbekstan Respublikasi xalqın hám
aymaqlardı, materiallıq hám marallıq baylıqların qorǵaw maqsetinde ótkeriletuǵın
ilajlardıń tiykarǵı wazıypaları tómendegilerden ibarat :
-
xalıqtı áskeriy háreketler aparıw waqtında yamasa sol háreketler áqibetinde
júzege keletuǵın qáwiplerden qorǵanıw usıllarına úyretiw;
-
obektlerdi áskeriy háreketler aparıw waqtında yamasa sol háreketler
áqibetinde júzege keletuǵın qáwiplerden qorǵaw háreketleri hám usıllarına
tayarlaw ;
-
basqarıw, xabar beriw hám baylanıs sistemaların shólkemlestiriw,
rawajlandırıw hám turaqlı tayyar jaǵdayda saqlap turıw ;
-
xalıq xojalıǵı obektleriniń turaqlı islewin támiyinlew boyinsha ilajlar
kompleksin ótkeriw;
-
xalıqtı, materiallıq hám marallıq baylıqların qawipsiz orinlarǵa evakuatsiya
qılıw ;
-
puqara qáwipsizligi áskeriy strukturalarıniń tayyarlıǵın támiyinlew;
-
xalıqtı ulıwma hám jalǵız qorǵanıw quralları menen támiyinlew ilajların
ótkeriw;
-
xalıqtıń áskeriy háreketler aparıw waqtındaǵı yamasa sol háreketler
áqibetindegi turmıs iskerligin támiyinlew;
-
radiatsion, ximiyalıq hám biologiyalıq jaǵday ústinen baqlaw hám
laboratoriya qadaǵalawı aparıw ;
-
qutqaruv hám basqa keshiktirib bolmaytuǵın islerdi ótkeriw;
-
áskeriy háreketler aparıw waqtında yamasa sol háreketler áqibetinde ziyan
kórgen aymaqlarda jámiyetlik rejimin jolǵa qoyıw hám saqlap turıw ;
-
xalıqtı hám aymaqlardı qorǵaw maydanınan basqa ilajlardı ámelge asırıw.
«Puqara qáwipsizligine basshılıq qılıw, mámleket shólkemleri hám
shólkemlerdiń puqara qáwipsizligi salasındaǵı kepillikleri» dep atalǵan II bólimdiń
tiykarǵı maqseti puqara qáwipsizligine basshılıqtı ámelge asırıwshı puqara
qorǵalıwı salasındaǵı arnawlı kepillikli mámleket organı, ministrlikler, keńseler,
jergilikli húkimet shólkemleri, shólkemler, puqaralardıń ózin ózi basqarıw
shólkemleriniń wazıypaları nelerden ibarat degen sorawlarǵa juwap beriwden
ibarat.
Puqara qáwipsizligi salasındaǵı puqaralardıń huqıq minnetlemeleri III bólimde
keltirilgen. Puqaralar óz huqıq hám minnetlemelerin ámelge asırıw ushın puqara
qáwipsizligi salasında jeterli bilim ıyelewleri zárúr. Sol sebepli de olardı puqara
qáwipsizligi salasında úyretiw 16 -statya menen ulıwma hám májburiy dep
belgilep qoyılǵan.
IV bólim - «Puqara qáwipsizligi xızmetlerin hám kúshleri-puqara qáwipsizligi
ilajların ámelge asırıw ushın zárúr xızmetler hám kúshler, strukturalardıń quramın
anıqlap beredi.
V bólim «Puqara qáwipsizligin finanslıq támiyinlew. Puqara qáwipsizligi
obektleri hám buyım-múlki» dep atalǵan. Bul bólimde puqara qáwipsizligin
finanslaw, puqara qáwipsizligi áskerleriniń tiykarǵı fondlari, obektleri hám buyım-
múlki máselesi kórip shıǵılǵan.
Belgili, respublikamızda ámeldegi bolǵan gidrotexnikalıq imaratlarında avarıya,
apat júz beretin bolsa, xalıq hám aymaqlarımızǵa málim muǵdarda qáwip
tuwdırıwı múmkin. Sol sebepli Ózbekstan Respublikası Joqarı Keńesinıń XV
sessiyasında qabıl etilgen nızamlardan biri «Gidrotexnikalıqa imaratlarınıń
qawipsizligi tuwrısında» dep at berildi.
Nızam 15 statyatan ibarat. Bul nızamnıń maqseti gidrotexnikalıq imaratların
proektlestiriw, qurıw, paydalanıwǵa tapsırıw, olardı rekonstruktsiya qılıw,
konservatsiyalaw hám tamamlawda qawipsizlikti támiyinlew boyınsha iskerlikti
ámelge asırıwda júzege keletuǵın munasábetlerdi tártipke salıwdan ibarat.
Nızamda gidrotexnikalıq imaratları, paydalanıwshı shólkem, ayrıqsha jaǵday,
gidrotexnikalıq imaratlarınıń qawipsizligi, qawipsizlik deklaratsiyası, qawipsizlik
kriteryaları, gidrotexnikalıq imaratı avarıya qáwpiniń jol qoyılatuǵın darejesi
sıyaqlı túsiniklerge tariyp berilgen. Bunnan tısqarı nızamda ministrler Mekemesi,
jergilikli hákimiyat shólkemleriniń kepillikleri korsetip berilgen, gidrotexnikalıq
imaratlarınıń qawipsizligi ústinen mámleket qadaǵalawı haqqında sóz júritiledi.
Ózbekstan Respublikası Joqarı Keńesi tárepinen 2000 jıl 31 avgustda
“Radiatsiyalıq qawipsizlik tuwrısında”gi nızam qabıllandı. Bul nızamnıń maqseti
radiatsiyalıq qawipsizlikti, puqaralar turmısı, salamatlıǵı hám buyım-múlki, sonıń
menen birge átirap ortalıqtı ionlastırıwshı nurlanıwdıń zıyanlı tásirinen qorǵaw
tártipke salıwdan ibarat.
Nızam 5 bólim hám 28 statyatan ibarat bolıp, olarda tiykarǵı túsiniklerge
tariypler berilgen, olarda tiykarǵı túsiniklerge tariypler berilgen, radiatsiyalıq
qawipsizlikti tártipke salıw, radiatsiyalıq qawipsizlikti támiyinlewge qoyılatuǵın
talaplar, radiatsiyalıq avarıya júz bergende qawipsizlikti támiyinlew sıyaqlı
máseleler kórip shıǵılǵan.
Respublikamız xalqın terroristik háreketlerden qáwipsizligin támiyinlew
maqsetinde 2000 jıl 15 dekabrde “Terrorizmga qarsı gúres tuwrısında” nızam qabıl
etildi. Nızamnıń maqseti terrorizmga qarsı gúres salasındaǵı munasábetlerdi
tártipke salıwdan ibarat bolıp, tiykarǵı wazıypaları etip, shaxs, jámiyet hám
mámlekettiń suverinitetini hám pútinligin qorǵaw, puqaralar paraxatshiliqti hám
milliy kelisimdi saqlawdan ibarat.
Nızam “Ulıwma qaǵıydalar”, “Mámleket shólkemleriniń terrorizmga qarsı gúres
salasındaǵı kepillikleri”, “Teroristlikke qarsı operatsiyanıń ótkeriliwi”, “Teroristlik
áqibetinde jetkizilgen ziyandı qaplaw hám jábirlengen adamlardıń social
reabilitatsiyasi”, “Terrorizmge qarsı gúresde qatnasıp atırǵan adamlardıń xuquqiy
jáne social qorǵawı” atlı 5 bólimden ibarat bolıp, 31 statyanı óz ishine aladı
Do'stlaringiz bilan baham: |