O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI BUXORO
DAVLAT UNIVERSITETI MAKTABGACHA VA BOSHLANG’ICH TA’LIM FAKULTETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT-TARBIYAVIY ISH TA’LIMI
YO’NALISHI 14-1BTUM-20 GURUH TALABASI
Hanifa Jumayevaning
MATEMATIKA FANIDAN
"Matematikaning fanlararo aloqadorligi"
mavzusida yozgan amaliy ish topshirig‘i
Mavzu: Matematikaning fanlararo aloqadorligi
Reja:
1. Fanlarning differensiallashuvi va integrallashuvi jarayonini vujudga keltiruvchi omillar.
2. Matematika fanining tabiiy fanlar bilan aloqasi.
3. Fanlararo aloqadorlikning o`quvchi faoliyuatidagi ahamiyati.
Talimning globallashuvi sharoitida fanlararo uzviylikni kengroq qollash ayni zaruriyatdir. Fanlararouzviylik tamoyiliga tayanish talim muassasalari oquv jarayoni uchun tatbiqiy tus olishi zarur.
Fanlararo aloqadorlikning mazmuni va materiallar hajmi maktab matematika kursida oquv dasturi orqali aniqlanadi. Har bir fan oqituvchisining u yoki bu fanning ozaro bogliqligini oz oquvchilariga tushuntirishi va oquv jarayonida undan mohirona foydalanishi oqitish metodikasida ilgaridan malum.
Oquv fanlari orasida ozaro bogliqlik ikki turga bolinadi: xronoligik va goyaviy. Birinchisi, turli fanlar dasturlarining ozaro mutanosibligiga, ikkinchisi esa, bir xil yonalishdagi ilmiy tushunchalarning umumiy metodik holatlar asosida singdirilishiga asoslanadi. Fanlararo boglanish fanlarning turiga qarab umumiy metodlar birligi bilan ham izohlanadi. Masalan, matematika va fizikada modelli metod, matematika va fizika esa eksperimental metod umumiyligi kozga tashlanadi.
Amaliyotda matematika oqituvchilar fanlararo xronologik boglanishning ilgari, hozir, kelgusi kabi uch turidan bevosita foydalanadilar.
Ilgari fanlar aro boglanish matematika kursi materiallarini oqitishda oldin boshqa fanlardan olingan bilimlarga tayaniladi.
Hozir fanlararo boglanish barcha fanlardan materiallar bir vaqtda otiladi.
kelgusi fanlararo boglanish matematikada otilgan materiallar kelgusida boshqa fanlarning oqitilishida asqotadi.
Oqituvchi oz mehnatini osonlashtirish uchun fanlararoaloqadorlikka tegishli materiallarni tanlashi, kartochkalar tuzishi va unga qisqa zarur malumotlarni yozib borishi lozim.
Masalan:
1) Qaysi darslik yoki qollanmalar mazmunida berilgan mavzuning ozaro bogliqligi mavjud (savol, matn, rasm)?
2) Berilgan materiallar qaysi turdosh fanlarda organiladi?
3) Turdosh fanlardagi materiallarning qisqacha mazmuni (faktlar, misollar, raqamlar, qonunlar) yoziladi.
4) Matematika darslarida qaysi maqbul metod yoki usullar yordamida turdosh fanlar materiallaridan foydalaniladi?
Malumki, matematika, fizika, astronomiya, ximiya va biologiya fanlari sanoat va qishloq xojaligi ishlab chiqarishning ilmiy asosi hisoblanadi. Buning uchun maktabda barcha fanlarning ozaro bogliqligini oqitishning dastlabki bosqichlaridayoq oquvchilarga tushuntirib borish maqsadga muvofiq boladi. Bu esa oqituvchilarning barcha fanlardan olayotgan bilimlarining bir-biriga boglanganligini, tashqi muhitning bir butunligini tushunishiga yordam beradi.
Farlararo uzviylik tamoyili turdosh oquv predmetlariaro munosabatlarning murakkab jihatlarini toliq ozlashtirilishini taminlab, bilimlarning ichki mohiyatiga kirib borishni taminlaydi, natijada turli tizimlarda ichki aloqadorlik, integrativ yaxlitlik vujudga keladi.
Oquv jarayonida fanlararo aloqadorlikning amalga oshirilishi talim sifatiga kuchli tasir korsatib:
- talimning modernizatsiyalash, innovatsion oqitish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi.
- umumiy orta va orta maxsus talimda uzviylik va uzluksizlikning taminlanishida muhim omil vazifasini bajaradi;
- fanlararo aloqani taminlashga qaratilgan masalalarni aynan dastur, dasrlik hamda oquv qollanmalar mazmuniga singdirish pedagog olimlar va tadqiqotchilar zimmasidagi muhim vazifalardandir;
- talim texnologiyalariga asoslangan fanlararo aloqa modellarini ishlabchiqish bugungi kunning dolzarb masalalaridandir.
Malumki, predmetlararo aloqadorlik organilayotgan obektni har tomonlama chuqur organishni taminlaydi va u pedagogikada uzviylik, predmetlararo aloqadorlik, ozaro aloqadorlik v integrativ aloqadorlik darajalarida talqin etiladi.
Uzviylik ozlashtirilgan bilim, konikma va malakalarni asta-sekinlik bilan kengayib, chuqurlashib,murakaablashib borishini kozda tutadi.
Predmetlararo aloqadorlik ozini mohiyatiga kora keng tushuncha bolib, organilayotgan obektning turli jihatlari,xususiyatarini har tomonlama ochib berilishini nazarda tutadi.
Ozaro aloqadorlik mohiyatiga kora ikki oquv predmetlari aloqadorliklarini,yani birinchi oquv predmeti boyicha ozlashtirilgan bilim va ish harakat usullarini ikkinchisida qollashni va aksincha qollanilishini ifodalaydi.
Integrativ aloqadorlik nisbatan yuqori darajali aloqadorlik bolib, avval zikr etilganlaridan oquv dasturiga maqsadga muvofiq kiritiganligi bilan farq qiladiva albatta uni taminlashni talab etadi. Natijada obekt haqida tizimli, mukammal bilim,ish-harakat usullari shakllanishiga imkon yaratadi.
Matematika va ona tili. Davlat talim standartlarida oquv fanlari orasidagi aloqadorlik, matematika fanining boshqa oquv fanlarini organishga tasiri qayd etilib, Matematika oqitishda oquvchilarning mantiqiy tafakkurlarini rivojlantirish ijtimoiy-gumanitar yonalishdagi fanlarni organishga ijobiy tasir korsatishi uqtirilgan.
Tajribalarimiz matematika va ona tili oquv fanlari tushunchalaridan ozaro bogliq holda foydalanish ijobiy natijalar berishini korsatmoqda.
Maktabda matematika va ona tili darslari ortasidagi predmetlararo aloqani ornatish uchun potensial imkoniyatlar mavjud. Jumladan matematika darslarida oquvchilarning til madaniyatini oshirishga doir ishlar amalga oshirilishi,ona tili darslarida matematik mavzulardagi mashqlarga orin berilishi fanlararo uzviylikni taminlashda katta imkoniyatlar yaratadi. Masalan, matematika darslarida Agar ....bolsa, u xolda.... shaklidagi jumlalarni quyi sinflardayoq qollay boshlanadi va uni mantiqiy hosil bolishlik simvoli bilan belgilab korsatiladi. Ona tili darslarida ham qoshma gap mavzusida gapning korinishi yuqoridagi shaklda bolishi uqtirib otiladi. SHu mavzuni oqitishda Agar uchburchakda tomonlaridan birining kvadrati uning qolgan ikki tomoni kvadratlarining yigindisiga teng bolsa, u holda uchubrchak togri burchakli boladi yoki Agar burchaklar vertikal bolsa, u holda ular teng boladi shaklidagi matematik jumlalarni tahlil qilish mumkin.
Matematika oqitishda ona tili tushunchalaridan foydalanish: kelishik qoshimchalarini chiziqli tenglamalar bilan boglash mumkin.
Malumki, matematikadagi chiziqli tenglamalar haqidagi bilimlar 6 xil korinishda bolib, ular tegishli amallarni bajarish orqali echiladi. Bunda chiziqli tenglamalarni tushum, jonalish va chiqish kelishigi qoshimchalari bilan boglab tushuntirish maqsadga muvofiqdir.
Ona tili oquv fanining morfologiya bolimida boglovchi haqida malumot beriladi: Gapning uyushiq bolaklari va qoshma gapdag sodda gaplarni bir-biriga boglash uchun xizmat qiladigan yordamchi sozlar boglovchi deyiladi. Boglovchilar vazifasiga kora teng boglovchilar va ergashtiruvchi boglovchilarga bolinadi. Teng boglovchilardan matematika bilimlar birikuvi hosil boladi. Matematik mantiq elementlari mavzusida mulohaza yuritiladi va mantiqiy amallar organiladi. Malumki, CHin yoki yolgon haqida fikr yuritish mumkin bolgan har qanday darak gap mulohaza deyiladi. Mulohazalar ustida bajariladigan mantiqiy amallar maxsus belgilar yordamida ifodalanadi. Masalan, V dizyuksiya amali yoki boglovchisini, ^ - konyunksiya amali va boglovchisini bildiradi.
Ona tili oquv fanining leksikologiya bolimida sinonim tushunchasi organiladi: SHakli har xil ammo manosi bir-biriga yaqin bolgan sozlar sinonimlar deyiladi.
Matematika talimida ham matematik sinonimlar kop uchraydi.
Jumladan, sonli va harfiy ifodalar orasida shakli har xil lekin manosi, yani qiymati bir xil bolgan ifodalar mavjud. Bunday ifodalarni shartli ravishda sinonim ifodalar deb atash mumkin.
Sinonim ifodalarga misollar keltiramiz:
misol: Kasrni qisqartiring = = .
misol: kasrning maxrajidagi irrotsionallikni yoqoting.
; ; ; kabi sonlar sinonim ifodalarga misol bola oladi.
misol: Onli kasrni oddiy kasrga, oddiy kasrni onli kasrga aylantirganda ham sinonimlar hosil boladi. Masalan,
x = 0,5=1/2; x=0,25=1/4; x=0,75=3/4 va hokazo.
Burchakning gradus va radian olchovlari sinonimlardir. Masalan,
; ;
misol: Aynan teng ifodalar ham sinonim ifodalarga misol bola oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |