Математика дарсларида фанлар аро боғланиш



Download 312 Kb.
bet1/2
Sana29.03.2022
Hajmi312 Kb.
#515704
  1   2
Bog'liq
Matematika.Mustaqil ish


O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI BUXORO
DAVLAT UNIVERSITETI MAKTABGACHA VA BOSHLANG’ICH TA’LIM FAKULTETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT-TARBIYAVIY ISH TA’LIMI
YO’NALISHI 14-1BTUM-20 GURUH TALABASI


Hanifa Jumayevaning


MATEMATIKA FANIDAN
"Matematikaning fanlararo aloqadorligi"


mavzusida yozgan amaliy ish topshirig‘i


Mavzu: Matematikaning fanlararo aloqadorligi
Reja:
1. Fanlarning differensiallashuvi va integrallashuvi jarayonini vujudga keltiruvchi omillar.
2. Matematika fanining tabiiy fanlar bilan aloqasi.
3. Fanlararo aloqadorlikning o`quvchi faoliyuatidagi ahamiyati.

Ta’limning globallashuvi sharoitida fanlararo uzviylikni kengroq qo‘llash ayni zaruriyatdir. Fanlararouzviylik tamoyiliga tayanish ta’lim muassasalari o‘quv jarayoni uchun tatbiqiy tus olishi zarur.


Fanlararo aloqadorlikning mazmuni va materiallar hajmi maktab matematika kursida o‘quv dasturi orqali aniqlanadi. Har bir fan o‘qituvchisining u yoki bu fanning o‘zaro bog‘liqligini o‘z o‘quvchilariga tushuntirishi va o‘quv jarayonida undan mohirona foydalanishi o‘qitish metodikasida ilgaridan ma’lum.
O‘quv fanlari orasida o‘zaro bog‘liqlik ikki turga bo‘linadi: xronoligik va g‘oyaviy. Birinchisi, turli fanlar dasturlarining o‘zaro mutanosibligiga, ikkinchisi esa, bir xil yo‘nalishdagi ilmiy tushunchalarning umumiy metodik holatlar asosida singdirilishiga asoslanadi. Fanlararo bog‘lanish fanlarning turiga qarab umumiy metodlar birligi bilan ham izohlanadi. Masalan, matematika va fizikada modelli metod, matematika va fizika esa eksperimental metod umumiyligi ko‘zga tashlanadi.
Amaliyotda matematika o‘qituvchilar fanlararo xronologik bog‘lanishning ilgari, hozir, kelgusi kabi uch turidan bevosita foydalanadilar.
Ilgari fanlar aro bog‘lanish matematika kursi materiallarini o‘qitishda oldin boshqa fanlardan olingan bilimlarga tayaniladi.
Hozir fanlararo bog‘lanish barcha fanlardan materiallar bir vaqtda o‘tiladi.
kelgusi fanlararo bog‘lanish matematikada o‘tilgan materiallar kelgusida boshqa fanlarning o‘qitilishida asqotadi.
O‘qituvchi o‘z mehnatini osonlashtirish uchun fanlararoaloqadorlikka tegishli materiallarni tanlashi, kartochkalar tuzishi va unga qisqa zarur ma’lumotlarni yozib borishi lozim.
Masalan:
1) Qaysi darslik yoki qo‘llanmalar mazmunida berilgan mavzuning o‘zaro bog‘liqligi mavjud (savol, matn, rasm)?
2) Berilgan materiallar qaysi turdosh fanlarda o‘rganiladi?
3) Turdosh fanlardagi materiallarning qisqacha mazmuni (faktlar, misollar, raqamlar, qonunlar) yoziladi.
4) Matematika darslarida qaysi maqbul metod yoki usullar yordamida turdosh fanlar materiallaridan foydalaniladi?
Ma’lumki, matematika, fizika, astronomiya, ximiya va biologiya fanlari sanoat va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishning ilmiy asosi hisoblanadi. Buning uchun maktabda barcha fanlarning o‘zaro bog‘liqligini o‘qitishning dastlabki bosqichlaridayoq o‘quvchilarga tushuntirib borish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu esa o‘qituvchilarning barcha fanlardan olayotgan bilimlarining bir-biriga bog‘langanligini, tashqi muhitning bir butunligini tushunishiga yordam beradi.
Farlararo uzviylik tamoyili turdosh o‘quv predmetlariaro munosabatlarning murakkab jihatlarini to‘liq o‘zlashtirilishini ta’minlab, bilimlarning ichki mohiyatiga kirib borishni ta’minlaydi, natijada turli tizimlarda ichki aloqadorlik, integrativ yaxlitlik vujudga keladi.
O‘quv jarayonida fanlararo aloqadorlikning amalga oshirilishi ta’lim sifatiga kuchli ta’sir ko‘rsatib:
- ta’limning modernizatsiyalash, innovatsion o‘qitish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi.
- umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limda uzviylik va uzluksizlikning ta’minlanishida muhim omil vazifasini bajaradi;
- fanlararo aloqani ta’minlashga qaratilgan masalalarni aynan dastur, dasrlik hamda o‘quv qo‘llanmalar mazmuniga singdirish pedagog olimlar va tadqiqotchilar zimmasidagi muhim vazifalardandir;
- ta’lim texnologiyalariga asoslangan fanlararo aloqa modellarini ishlabchiqish bugungi kunning dolzarb masalalaridandir.
Ma’lumki, predmetlararo aloqadorlik o‘rganilayotgan ob’ektni har tomonlama chuqur o‘rganishni ta’minlaydi va u pedagogikada uzviylik, predmetlararo aloqadorlik, o‘zaro aloqadorlik v integrativ aloqadorlik darajalarida talqin etiladi.
Uzviylik – o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalarni asta-sekinlik bilan kengayib, chuqurlashib,murakaablashib borishini ko‘zda tutadi.
Predmetlararo aloqadorlik – o‘zini mohiyatiga ko‘ra keng tushuncha bo‘lib, o‘rganilayotgan ob’ektning turli jihatlari,xususiyatarini har tomonlama ochib berilishini nazarda tutadi.
O‘zaro aloqadorlik – mohiyatiga ko‘ra ikki o‘quv predmetlari aloqadorliklarini,ya’ni birinchi o‘quv predmeti bo‘yicha o‘zlashtirilgan bilim va ish – harakat usullarini ikkinchisida qo‘llashni va aksincha qo‘llanilishini ifodalaydi.
Integrativ aloqadorlik – nisbatan yuqori darajali aloqadorlik bo‘lib, avval zikr etilganlaridan o‘quv dasturiga maqsadga muvofiq kiritiganligi bilan farq qiladiva albatta uni ta’minlashni talab etadi. Natijada ob’ekt haqida tizimli, mukammal bilim,ish-harakat usullari shakllanishiga imkon yaratadi.
Matematika va ona tili. Davlat ta’lim standartlarida o‘quv fanlari orasidagi aloqadorlik, matematika fanining boshqa o‘quv fanlarini o‘rganishga ta’siri qayd etilib, “Matematika o‘qitishda o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurlarini rivojlantirish ijtimoiy-gumanitar yo‘nalishdagi fanlarni o‘rganishga ijobiy ta’sir” ko‘rsatishi uqtirilgan.
Tajribalarimiz matematika va ona tili o‘quv fanlari tushunchalaridan o‘zaro bog‘liq holda foydalanish ijobiy natijalar berishini ko‘rsatmoqda.
Maktabda matematika va ona tili darslari o‘rtasidagi predmetlararo aloqani o‘rnatish uchun potensial imkoniyatlar mavjud. Jumladan matematika darslarida o‘quvchilarning til madaniyatini oshirishga doir ishlar amalga oshirilishi,ona tili darslarida matematik mavzulardagi mashqlarga o‘rin berilishi fanlararo uzviylikni ta’minlashda katta imkoniyatlar yaratadi. Masalan, matematika darslarida “Agar ....bo‘lsa, u xolda....” shaklidagi jumlalarni quyi sinflardayoq qo‘llay boshlanadi va uni mantiqiy hosil bo‘lishlik simvoli bilan belgilab ko‘rsatiladi. Ona tili darslarida ham qo‘shma gap mavzusida gapning ko‘rinishi yuqoridagi shaklda bo‘lishi uqtirib o‘tiladi. SHu mavzuni o‘qitishda “Agar uchburchakda tomonlaridan birining kvadrati uning qolgan ikki tomoni kvadratlarining yig‘indisiga teng bo‘lsa, u holda uchubrchak to‘g‘ri burchakli bo‘ladi” yoki “Agar burchaklar vertikal bo‘lsa, u holda ular teng bo‘ladi” shaklidagi matematik jumlalarni tahlil qilish mumkin.
Matematika o‘qitishda ona tili tushunchalaridan foydalanish: kelishik qo‘shimchalarini chiziqli tenglamalar bilan bog‘lash mumkin.
Ma’lumki, matematikadagi chiziqli tenglamalar haqidagi bilimlar 6 xil ko‘rinishda bo‘lib, ular tegishli amallarni bajarish orqali echiladi. Bunda chiziqli tenglamalarni tushum, jo‘nalish va chiqish kelishigi qo‘shimchalari bilan bog‘lab tushuntirish maqsadga muvofiqdir.
Ona tili o‘quv fanining morfologiya bo‘limida bog‘lovchi haqida ma’lumot beriladi: “Gapning uyushiq bo‘laklari va qo‘shma gapdag sodda gaplarni bir-biriga bog‘lash uchun xizmat qiladigan yordamchi so‘zlar bog‘lovchi deyiladi”. Bog‘lovchilar vazifasiga ko‘ra teng bog‘lovchilar va ergashtiruvchi bog‘lovchilarga bo‘linadi. Teng bog‘lovchilardan matematika bilimlar birikuvi hosil bo‘ladi. “Matematik mantiq elementlari” mavzusida mulohaza yuritiladi va mantiqiy amallar o‘rganiladi. Ma’lumki, “CHin yoki yolg‘on haqida fikr yuritish mumkin bo‘lgan har qanday darak gap mulohaza deyiladi”. Mulohazalar ustida bajariladigan mantiqiy amallar maxsus belgilar yordamida ifodalanadi. Masalan, V – dizyuksiya amali “yoki” bog‘lovchisini, ^ - konyunksiya amali “va” bog‘lovchisini bildiradi.
Ona tili o‘quv fanining leksikologiya bo‘limida sinonim tushunchasi o‘rganiladi: “SHakli har xil ammo ma’nosi bir-biriga yaqin bo‘lgan so‘zlar sinonimlar deyiladi”.
Matematika ta’limida ham “matematik sinonimlar” ko‘p uchraydi.
Jumladan, sonli va harfiy ifodalar orasida shakli har xil lekin ma’nosi, ya’ni qiymati bir xil bo‘lgan ifodalar mavjud. Bunday ifodalarni shartli ravishda “sinonim ifodalar” deb atash mumkin.
Sinonim ifodalarga misollar keltiramiz:

  1. misol: Kasrni qisqartiring = = .

  2. misol: kasrning maxrajidagi irrotsionallikni yo‘qoting.

; ; ; kabi sonlar sinonim ifodalarga misol bo‘la oladi.

  1. misol: O‘nli kasrni oddiy kasrga, oddiy kasrni o‘nli kasrga aylantirganda ham sinonimlar hosil bo‘ladi. Masalan,

x = 0,5=1/2; x=0,25=1/4; x=0,75=3/4 va hokazo.


Burchakning gradus va radian o‘lchovlari sinonimlardir. Masalan,
; ;

  1. misol: Aynan teng ifodalar ham sinonim ifodalarga misol bo‘la oladi.


Download 312 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish