143
ривожлантиришда ахборот
технологияларидан фойдаланиш
МТМ
тарбияланувчиларида
элементар
математик
тушунчаларни
шакллантириш борасида, таниқли математиклар илмий асосланган услублар
тизимини яратганлар. Жумладан, И.А. Маркушевич, С.И.Шварцбурд,
Б.В. Гнеденко ва бошқа олимларни келтириш мумкин. И.А. Маркушевич
тарбияланувчиларнинг кўникмалари бўйича
методологик дастур беради,
С.И.Шварцбурд математик тушунчаларни шакллантиришда, уларнинг бир неча
компонентларга ажратиб беради. Б.В.Гнеденко ўз ишларида математик
қобилиятларнинг икки хил: “Оддий, ўрта қобилият” ва “ўртадан юқори бўлган
қобилият” каби даражаларини ажратиб кўрсатади, шунингдек математикани
ўргатишда тарбиявий чораларнинг қатор омилларини киритади.
МТМларда, элементар математик тушунчаларни шакллантиришда
республикамизнинг қатор олимлари ва услубчилари ўз ҳиссаларини қўшганлар,
қатор услубий қўлланмалар чоп этганлар. Масалан, М.Е.Жумаев –
Болаларда
математик
тушунчаларни
ривожлантириш
назарияси
ва
услубиёти,
Н.У.Бикбаева, З.Рахмонқуловалар – Мактабгача ёшидаги болаларда математик
тасаввурларни шакллантириш каби қўлланмалар яратиб, уларда болаларда
математик билимларни шакллантириш масалаларини ёритиб берганлар.
Н.У.Бикбаева ўзининг қўлланмасида 6-7 ёшли болаларга элементар
математика тушунчаларини бериш бўйича даставвал ўргатиш услубиётини,
сўнгра,
машғулотларнинг
ишланмасини
берган.
З.Рахмонқулованинг
қўлланмасида асосан болаларда математик тушунчаларни ривожлантиришнинг
услубиёти ва машғулотлардан намуналар берилган.
Тайёрлов гуруҳи дастурида геометрик шакллар кўринишини ўзгартириш,
бир хил шакллардан бошқа хил шакллар тузиш назарда тутилган. Тарбиячи
болаларга ўз ихтиёрларидаги шаклларни қарашни, уларни шакл бўйича
тақсимлаш, улар қандай аталишини ва қандай
катталикда эканини айтишни
таклиф қилади, сўнгра, қандайдир икки ёки учта шакл олиб, уларни
бирлаштириш йўли билан қандай янги шакл тузиш мумкинлигини ўйлаб кўриш
таклиф этилади. Болалар шаклларни тузганларидан кейин, қандай янги шакллар
ҳосил бўлганини ва улар қандай шакллардан тузилганлигини гапириб бериш
таклиф қилинади.
МТМларда мультимедиа технологияси
асосида тарбияланувчиларга
элементар математик билим беришда аналогия услубидан фойдаланиш
144
самарали натижа беради, айниқса сонларни,
буюмларни, объектларни,
масофанинг катта-кичиклигини, паст-баландлигини, қисқа-узунлигини, кўп-
озлигини ва ҳоказоларни ўрганишда қўл келади. Қуйида
аналогияга тегишли
бир нечта мисол келтирамиз.
Масалан, монитор экранга учта қизил рангли ва иккита кўк рангли шар
чиқарилади. Тарбиячи болалардан, экранда нималарни кўраяпсизлар деб
сўрайди. Болалар шарларни деб жавоб берадилар. Тарбиячи яна савол беради.
Қизил ранглилари нечта, кўк ранглилар нечта деб сўрайди.
Болалар санаб чиқиб, қизил ранглилари учта (3), кўк ранглилари иккита
(2) деб жавоб берадилар.
Тарбиячи яна савол беради. Қайси ранглилари кўп ва нечтага?.
Болалар, қизил ранглилар кўк ранглиларга қараганда битта ортиқ (кўп) деб
жавоб берадилар.
Тарбиячи:
шундан кейин
катта ва кичик
белгилари тўғрисида тушунча
беради ва экранга > - катта, < - кичик белгисини чиқаради. Юқоридаги
айтилганларни «Сичқонча» ёрдамида 3 > 2 шаклида ёзиб кўрсатади.
Шундан кейин, тарбияланувчилардан тенглик белгиси бўлиши учун нима
қилиш керак деб сўрайди. Тарбияланувчилар иккита кўк шарга, яна битта кўк
шар қўшиш керак дейдилар ва шунда қизил шарлар билан кўк
шарлар тенг
бўлади. Тарбиячи буни экранда 3=3 шаклида ёзиб кўрсатади.
Сўнгра, тарбияланувчилар уч нафаридан навбатма-навбат тарбиячи
кўрсатганларни мустақил бажариб бериш топширилади.
Қуйида мултимедиа технологиясига (компьютерли таълим) асосланган
элементар математик билимлар бериш бўйича бир неча намунавий
машғулотларни қўриб чиқамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: