Математика ақл ва заковат

Миқдор, катталик. 
Узунлиги, кенглиги ҳар хил бўлган бир неча 
предметни (10 тагача) бир-бирининг устига узунлиги, кенглигига, қалин-
юпқалигига кўра ортиб ва камайиб борадиган тартибда қўйиб қиёслашни 
ўргатиш (энг кенг, торроқ, яна торроқ, энг тор лента). Предметлар қандай 
тартибда териб чиқилганини тушунтириб беришга ўргатиш. 
Турли узунликка, кенгликка, баландликка эга предметларни кўпайиб 
бориш ёки камайиб бориш тартибида (10тагача бўлган предметлардан 
фойдаланиб) териб чиқишга ўргатиш, масалан: баланд, паст, янада паст, янада 
пастроқ, энг паст. 
Бутунни 2 та, 4 та тенг қисмга бўлишни, бутун билан қисмни 
таққослашни ўргатиш. 
Шартли ўлчов билан таништириш.
Таққосланаётган предметлардан 
бирига тенг бўлган ўлчам ёрдамида иккита предметни узунлиги (кенглиги, 
баландлиги)га қараб таққослашга ўргатиш. 
Нарсаларни кўз билан чамалаб, миқдори, катталиги (узун (қисқа), кенг 
(тор), энли (энсиз), баланд (паст), қалин (юпқа)) каби намуна ва унга тенг 
бўлган болалар учун таниш нарсалар ёки ҳаракатлар натижасида қиёсланувчи 
нарсаларнинг ўлчамини аниқлашга ўргатиш. 
Катталик.
Катта гуруҳда ишлаш болаларнинг масофаларнинг ҳар хил 
турлари ҳақидаги тасаввурларини аниқлашдан бошланади. 
“Узунлик”, “кенглик”, “баландлик”, “қалинлик”, “йўғонлик” буюмларнинг 
катталикларида 
мустақил 
ориентир 
олиш 
тушунчаларини эгаллаб олиш, уларни таққослаш 
ва катталиклар бўйича муносабатларини тушуниб 
олиш имконини беради. 
Буюмлар орасида катталик бўйича конкрет 
муносабатларни ўрнатиш тажрибаси қанчалик бой 
ва турли-туман бўлса, кейинчалик болаларни бу 
муносабатларни 
умумлаштиришга, 
конкрет 
тавсифларни абстракт таърифларга, яъни “тенг”, 
“ортиқ”, “кам” (“катта”, “кичик”) тушунчаларига 
ўргатиш шунчалик осон бўлади. 
Болалар 
буюмларнинг 
катталикларини 

---

75 
таққослашга ва унинг олдин буюмлар масофаларининг бир тури билан фарқ 
қиладиган ҳолда, кейинроқ масофаларнингикки тури, ниҳоят, уч тури билан 
фарқ қиладиган ҳолларда аниқ белгилашга ўрганадилар. 
Тайёрлов гуруҳда болаларни миқдор, 
катталиклар билан таништириш