Matematik va tabiiy-ilmiy fanlar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ISLOM KARIMOV
NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI OLMALIQ FILIALI
“MATEMATIK VA TABIIY-ILMIY FANLAR” KAFEDRASI
UMMUMIY VA NOORGANIK KIMYO fanidan
MUSTAQIL ISH
BAJARDI:JO’RAYEVA ZULHUMOR
GURUH:11-A-20 KT
QABUL QILDI :MIRZAHMEDOV RUSTAM

OLMALIQ-2020-2021

MAVZU: Sulfat Kislota

REJA:

1.Sulfat kislotaning olinish usullari.

2.Sulfat kislotaning kimyoviy va fizik xossalari.
3.Sulfat kislotaning tuzlari.
4.Sulfat kislota kuchli oksidlanuvchi.
5.Xulosa.

Sulfat kislota moysimon suyuqlik bo’lib kuchli kislota qatoriga kiradi. Suv bilan xoxlagan nisbatda aralashadi H2SO4 . Sulfat kislota 2 usulda olinadi:NITROZA va Kontakt usullarida.

NITROZA usuli:Oltingugurtni yoki metal sulfidlarni yondirib SO2 azot (IV) oksid [NO2] ishtirokida O2 bilan ta’sir ettiriladi. Bu usul bilan olingan sulfat kislota toza emas, ya’ni 80% li bo’ladi.Bunday kislota , asosan mineral o’g’it ishlab chiqarishga sarflanadi.
KONTAKT usuli:bu usulda sulfit angidrid SO2 katalizator yordamida oksidlanadi.
2SO2+O2 V2O5 2SO3
Hosil bo’lgan mahsulot ‘oleum’ deyiladi va suv ta’sir ettirib sulfat kislota olinadi.
Sulfat kislota molekulasida 4 ta kislorod atomi oltingugurt atomi atrofida tetraedr uchlarida joylashgan bo’lib , bu molekulalar kuchli vodorod bog’lari hosil qiladi.
Sulfat kislota 2 negizli bo’lganligi uchun 2 bosqichda dissotsiyalanadi:
H2SO4 H⁺ +HSO4^- HSO4 H⁺+SO4^-2
Ikki xil tuz:o’rta va nordon tuzlar hosil qiladi.
H2SO4 + NaOH = NaSO4 + H2O
NaHSO4 + NaOH = Na2SO4+ H2O
Sulfat kislotaning xossasi uning eritmasi konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi.Suyultirilgan sulfat kislotaning metallarga ta’siri natijasida faqat vodorod ajralib chiqadi , ya’ni H⁺ ionlari oksidlovchi xossasini namoyon etadi.
Konsentrlangan sulfat kislota metallmaslar bilan reaksiyaga kirishganda S⁺⁶ ioni oksidlovchi bo’lib , qaytarilishi mahsuloti SO2
H2S, S va suv hosil bo’ladi:
H2SO4+ Ca = CaSO4 + H2
H2SO4 + Ca=СaSO4 +SO2+H2O
Zn+ H2SO4(K) ZnSO4 +H2S +H2O
Sovuq konsentrlangan H2SO4 Al va Fe metallariga ta’sir etmaydi , chunki ularning sirtida barqaror oksid parda hosil qilib reaksiyaning borishiga to’sqinlik qiladi .Konsentrlangan sulfat kislota kuchli shimib oladi .Bu jarayon natijasida o’zgaruvchan tarkibli gidratlar:H2SO4*H2O
(t=-85^oC) , H2SO4 * 2H2O(t=-38⁰)H2SO4*4H2O(t=-27^o) hosil bo’ladi.
Bu ekzotermik jarayon bo’lgani uchun katta miqdorda issiqlik chiqadi.
Shu sababli sulfat kislotaning suyultirilgan eritmasini tayyorlashda distillangan suv ustiga konsentrlangan sulfat kislota eritmasini oz-ozdan qo’shib aralashtirib turiladi.

Konsentrlangan sulfat kislota o’ta gidroskopikligi tufayli organic moddalar , gazlar bilan aralashgan suvni , yog’och , qog’oz tarkibidagi ‘bog’langan ’suvni tortib olish hatto yondirish xossasiga ega:

C₁₂H₂₂O₁₁+H₂SO₄ 12C+H₂SO₄*11H₂O- H
C+2H₂SO₄ CO₂+2SO₂+2H₂O- H
Sulfat kislota K⁺, NH₄⁺, Fe⁺², Al ^+3, Cr⁺³ kationlari bilan qo’sh tuzlar KAl(SO₄)₂*12H₂O, (NH₄)₂ Fe(SO₄)₂*12H₂O ( MOR TUZI); KCr(SO₄)₂ *12H₂O ni hosil qiladi.
Bu moddalar ‘kvas’ lar yoki ‘achchiqtoshlar’ deyiladi .suvda yaxshi eruvchan bo’lib , qandolatchilik, teri-mo’yna sanoatda , tibbiyotda keng ishlatiladi.
Sulfat kislota xalq xo’jaligida va kimyo sanoatining ko’p soxalarida ishlatiladi.