Matematik statistika tasodifiy hodisalar yoki jarayonlar haqida shu


Matematik kutilma uchun ishonchlilik oralig‘i



Download 4,29 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/16
Sana27.05.2022
Hajmi4,29 Mb.
#611128
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   16
Bog'liq
Matematik statistika

Matematik kutilma uchun ishonchlilik oralig‘i 
 
Faraz qilaylik, 
X
tasodifiy miqdorning matematik kutilmasi 
θ
va 
dispersiyasi 
σ 
2
bo‗lsin. Noma‘lum 
θ
– parametr uchun ishonchlilik 
ehtimoli 
β
– ga teng bo‗lgan 

β
– ishonchlilik oralig‗ini tuzish masalasini 
qaraylik.
X
1
, …, 
X
n
– hajmi 

– ga teng bo‗lgan tanlanma va unga mos 
tanlanma o‗rta qiymati va dispersiyasini tuzaylik: 



n
x
X
i
i
n
1
1
,




n
S
X
x
i
i
n
(
)
1
1
2
2

Eslatib o‗tamiz, 
x
 
– bir xil taqsimlangan, bog‗liqsiz tasodifiy 
miqdorlar yig‗indisidantuzilgandir. Shuning uchun, markaziy limit 
teoremaga asosan uning taqsimot funksiyasi normal qonunga yaqindir. 
x
ning matematik kutilmasini va dispersiyasini hisoblaymiz:


M x
,


n
D x
2
Endi 
δ 
β
>0 sonni shunday topaylikki, u uchun quyidagi munosabat 
o‗rinli bo‗lsin: 
P x
a
 






.








P x
a
x
x
2
2
 
 







   


















.
Bu yerda 



2
x
n
- o‗rta kvadratik chetlanish. 






 
 








P x
a
x
2
2
1


(3.3)
x
- t.m.ning taqsimot funksiyasi normal qonunga yaqinligini hisobga 
olib, (3.3) – tengsizlikning o‗ng tomondagi 
β
– sonini Laplas funksiyasi 
bilan bog‗laymiz:
(3.4)
Laplas funksiyasining 
Φ
(
-x
) = 1–
Φ
(
x
) xossasini inobatga olsak, 
(3.4) - tenglikni quyidagicha yozish mumkin:
(3.3) va (3.5) tengliklardan quyidagini hosil qilamiz:
(3.5)


133 
x








 





2
1
2

Oxirgi tenglikdan 
δ
β
ni aniqlaymiz: 
x




1
2
1
2










Bu yerda 
Φ
-1
(
x
) orqali Laplas funksiyasiga teskari funksiyani 

x
miqdor orqali yoziladi. Yetarli katta n lar uchun tanlanma dispersiya 
S
2
nazariy dispersiyaga yaqin bo‗lgani uchun 

x
ni taqriban 
2
S
n
ga teng 
deyish mumkin, ya‘ni


2
x
S
n
Shunday qilib, noma‘lum o‗rta qiymat θ – uchun β – ishonchlilik 
ehtimoliga teng ℮
β
– ishonchlilik oralig‗i 

β
=
,
x
x








ga teng bo‗ladi. Bu yerda
S
n



2
2
1







X


X










10 
10.9 
10.7 
11.0 
10.5 
10.6 
10.4 
11.3 
10.8 
11.2 
10.9 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
19 
20 
10.8 
10.3 
10.5 
10.8 
10.9 
10.6 
11.3 
10.8 
10.9 
10.7 
(3.6)
belgiladik. (3.6) – tenglik bilan aniqlangan 
δ
β
– soni noma‘lum 
(3.7)
4 -misol.
X
t.m.ning tajriba natijasida 20 ta qiymati olindi.


X
t.m.ning matematik kutilmasi 
θ
uchun 
β
= 0.86 ishonchlilik 
ehtimoliga mos keluvchi ishonchlilk oralig‗ini tuzing. 
Tanlanma o‗rta qiymat va dispersiyani topamiz. 
X
X
i
i




1
20
1
20
10.78

S
X
i
i









 
2
2
1
20
2
20
19
1
20
10.78
0.064


x
S
n


2
0.0564







1
0.0564 2
0.86
0.083


va 
x






10.78
0.083
10.70

x






10.78
0.083
10.86

u holda ishonchlilk oralig‗i

β
=(10.70; 10.86) ekan. 
 
Normal taqsimot matematik kutilmasi uchun ishonchlilik 
oralig‘i. Styudent taqsimoti 
 
 
Oldingi paragraflarda biz taqsimoti funksiyasi ixtiyoriy bo‗lgan t.m. 
matematik kutilmasi uchun taqribiy ishonchlilik oralig‗i tuzdik. Agarda 
tanlanma o‗rta qiymatining taqsimoti ma‘lum bo‗lsa, aniq ishonchlilik 
oralig‗ini tuzish mumkin. 
Faraz qilaylik, 
X
1
, …, 
X
n
lar matematik kutilmasi 
θ
va dispersiyasi 
σ
2
bo‗lgan normal qonun bo‗yicha taqsimlangan 
X
t.m.ning tajribalar 
natijasida olingan hajmi 
n
– ga teng bo‗lgan tanlanmasi bo‗lsin. 
Quyidagi statistikani kiritamiz: 




S
t
n
x
1
Bu yerda,
1
1
x
n
x
i
i
n



,
1
1
2
2
1
S
n
x
x
i
i
n








Teorema.
Agarda 
X
1

X
2
, …, 
X
n
– bog‗liqsiz va (
θ

σ 
2
) parametrli 
normal qonun bo‗yicha taqsimlan statistik tanlanma bo‗lsa, u holda t – 
statistika erkinlik darajasi 
n-
1 ga teng bo‗lgan Styudent taqsimotiga ega 
bo‗ladi.
(3.7) formula bo‗yicha ishonchlilik oralig‗ini tuzamiz:
(3.8)


Styudent taqsimotining zichlik funksiyasi quydagi ko‗rinishda 
bo‗ladi: 








 

















S
t
n
n
n
t
n
n
n
2
(
1)
1
2
1
1
1
2
2


x
u
x
u
e du
( )
1
0






- gamma funksiya yuqoridagi formuladan ko‗rinib 
turibdiki, Styudent taqsimoti 
x
va 
S
statistikalarga bog‗liq bo‗lmay, faqat 
kuzatilmalar hajmi 
n
ga bog‗liqdir. 
Endi Styudent taqsimotining ishonchlilik oralig‗i qurishga tadbiqini 
ko‗raylik. 
Normal qonun bo‗yich taqsimlangan 
X
t.m.ning tajribalar natijasida 
X
X
n
,
,
1
qiymatlari topilgan bo‗lsin. Bular asosida 
x
va 
S
statistikalarni 
hisoblaymiz. T.m. noma‘lum matematik kutilmasi 
θ
– uchun ishonchlilik 
ehtimoli 
β
(0<
β
<1) bo‗lgan 

β
ishonchlilik oralig‗ini qurish masalasini 
qaraylik.
Quyidagi ehtimolni ko‘raylik: 
 

 


P x



Bu tenglikning chap tomonida 
x
t.m.dan 
t
– statistikaga o‗tamiz. 
Buning uchun 
x
 
 

tengsizlikning ikkala tomonini 
S
n
ga 
ko‗paytiramiz.U holda, 





















n
S
S
P
n x



















n
S
P t
munosabatga kelamiz. 
Styudent taqsimoti zichlik funksiyasining juftligidan foydalanib 
quyidagini hosil qilamiz: 
tenglik hosil bo‗ladi. (3.8) formuladan foydalansak,


2
( )
1
0
P t
t
S
t dt
n
t














n
t
S
Bu esa 

β
ishonchlilik oralig‗i uzunligining yarmiga teng
Demak, 

β
=


~
,
~
x
t
S
n
x
t
S
n









 










10 
X
i
 
2.5 

-2.3 
1.9 
-2.1 
2.4 
2.3 
-2.5 
1.5 
-1.7 
matematik kutilma θ uchun ishonchlilik ehtimoli 
β 
= 0.95 bo‗lgan 

β
– 
ishonchlilik oralig‗ini toping.
Tanlanmaning o‗rta qiymati va dispersiyasini topamiz: 
x
x
i
i




1
10
1
10
0.4
,











S
x
i
i
9 10
(0.4)
4.933
10 1
1
2
2
10

Jadvaldan erkinlik darajasi 
n-
1=9 va ehtimollik
β
= 0.95 bo‗yicha 
Styudent taqsimotining (1
-t
β
) – kvantilini topamiz 
t
β
=2.26. Demak,





n
t
S
1.58
va izlanayotgan ishonchlilik oralig‗i 

β
=
,
x
x








= (-1.18; 1.98) 
ko‗rinishda bo‗lar ekan. 
(3.9)
Endi (3.9) tenglikdan 
t
β
ni topishiniz mumkin. Styudent taqsimoti 
qiymatlari jadvaldan foydalanib, ishonchlilik ehtimoli 
β
va erkinlik 
darajasi 
n-
1 ga mos
t
β
ni aniqlaymiz:
5 - misol.
(
θ

σ 
2
) parametrli normal qonun bo‗yicha taqsimlangan 
X
t.m.ning 10 ta bog‗liqsiz tajribalar natijasida quyidagi qiymatlari topildi:


 
 

 
 
 
Ko‗p 
hollarda tajribalardan olingan ma‘lumotlar asosida 
o‗rganilayotgan tasodif bilan bog‗liq bo‗lgan jarayonlar xarakteristikalari 
haqida bir yoki bir necha turli gipotezalar(tahminlar) qilish mumkin. 
Statistik ma‘lumotlar asosida tasodifiy jarayon taqsimoti yoki boshqa 
xarakteristikalari haqida aytilgan gipotezalarni tekshirishni matematik 
statistikaning statistik gipotezalar nazariyasi bo‗limi o‗rganadi.

Kuzatilayotgan t.m. haqida aytilgan ixtiyoriy fikrga 
statistik gipoteza
deyiladi. 
bo‗lgan bug‗doy navi bilan solishtirilmoqda. Ma‘lum tumanda birinchi nav 
bug‗doy ikkinchi navga qaraganda ko‗proq hosil beradi degan gipotezani 
tekshirish kerak. 
Keltirilgan misoldan ko‗rinib turibdiki, mavjud bo‗lishi mumkin 
bo‗lgan gipotezalar turlicha bo‗lishi mumkin. Biron – bir obyekt haqida 
aytilgan gipoteza statistik ma‘lumotlar asosida tekshirilishi mumkin. 

Tekshirilishi kerak bo‗lgan gipoteza 
asosiy gipoteza
deyiladi va u 
H
0
bilan belgilanadi. Asosiy gipotezadan qarama-qarshi bo‗lgan ixtiyoriy 
gipotezaga 
raqobatlashuvchi
yoki 
alternativ gipoteza
deb ataladi. 
Afsuski, statistik ma‘lumotlar asosida aniq va qat‘iy bir yechimga 
kelish qiyin, shuning uchun har qanday yechimda ma‘lum xatolikka yo‗l 
qo‗yish mumkin. Matematik statistikada statistik gipotezalarni tekshirishda 
ikki xil xatolikka yo‗l qo‗yishi mumkin. Statistik yechim asosida asosiy 
faraz u to‗g‗ri bo‗lgan holda ham rad etilishi mumkin. Bunday xatolik 
birinchi tur xatolik
deyiladi. Statistik yechim asosida alternativ gipoteza
to‗g‗ri bo‗lsa ham rad etilishi mumkin. Bunday xatolik 
ikkinchi tur xatolik
deyiladi. Tabiiyki, xatoliklarni imkon qadar kamaytirish lozim. Statistik 
gipotezalarni tekshirish iloji boricha bir emas, bir necha marotaba 
takrorlanishi va ular asosida xulosaga kelinishi maqsadga muvofiqdir. 
Statistik gipotezalarni tekshirish statistik ma‘lumotlarga asoslanadi. 
Faraz qilaylik, 
X
1

X
2
, …, 
X
n
lar 
n
– ta bog‗liqsiz tajribalardagi 
X
t.m.ning 
kuzatilmalari bo‗lsin. 
X
t.m.ning biron – bir xarakteristikasi haqidagi 
asosiy 
H
0
gipoteza ko‘rilayotgan bo‗lsin. Endi statistik ma‘lumotlar asosida 
asosiy gipoteza 
H
0
ni qabul qilish yoki rad etish qoidasini tuzish kerak. 
Asosiy gipoteza 
H
0
ni qabul qilish yoki rad etish qoidasi - 
H
0
gipotezani 
1-misol
. Hosildorligi 
a
0
bo‗lgan bug‗doy navini hosildorligi 
a
1

Download 4,29 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish