Матбабаев М. М. “Электр техникаси, электр механикаси ва электр технолгиялари” кафедраси

М_е.ж.  Т⁴, (9.3)
бунда 5,6710^-8-Больцман доимийси, Вт(м²К⁴); Т-абсолют ҳарорат, К.
қора жисмни нурлантирилаши фақат унинг ҳароратига боғлиқ бўлиб, уни пропорционал. Бу тўла нурланишни оқими ҳароратни тўртинчи даражадаги абсолют қийматига боғлиқ дегани.
Винни силжиш қонуни қора жисмни нурланишини спектридаги максимум ҳолати ва қиздириш ҳарорати ўртасидаги алоқани ўрнатади:
_max.T  C, (9.4)
бу ерда: _max.-қора жисмни нурланиш спектридаги максимумга мос тўлқин узунлиги, нм; C-Вин доимийси, нмК (С289810³).
Охирги тенгламадан келиб чиқадики, қора жисмни ҳарорати ошган сари нурланиш максимуми спектрни қисқа тўлқинлироқ қисмига силжийди.
Кўриб чиқилган қонунларни таъсири турли ҳароратларгача қиздирилган жисмни нурланишини спектрал зичлигини функциясини ўзгаришида намоён бўлади (расм 9.1). Аммо, спектрни одам кўзи кўрадиган ху дудга тўғри келадиган қисми жуда кичик.
1000^оК-гача қиздирилганда кўринадиган нурланиш йўқ. Ҳарорат оширилган сари қора жисмни нурланишини нурли ФИК-и тез кўпаяди ва тахминан 6500^оК-да максимум – 14,5%-га етади. Бунда нурланиш максимуми спектрни кўринадиган худудида бўлади. Ҳароратни оширилишини давом эттирилса нурланиш
Расм . қора жисмни турли ҳароратдаги нурланиш спектрлари.
Расм 9.1. қора жисм нурланишини нур ФИК-ини ҳароратга боғлиқлиги.
м
аксимуми Вин қонунига биноан спектрни ультрабинафша худудига силжийди. Натижада
нурли ФИК пасаяди.
Иссиқлик нурлантиргичлар ролини бажарувчи реал жисмлар механик мустаҳкамлигини бузилиши сабабли 6500^оК-ча қиздирилиши мумкин эмас. Масалан, қаттиқ вольфрамни нурланиши учун нурли ФИК 8,1%-дан оша олмайди, вольфрамли қиздирилувчи лампаларни реал ФИК-и 3,5%-дан ошмайди.

Шу билан бирга иссиқлик нурлантиргич - инфрақизил нурланишни юқори эффектив манбаси. Ш.қ., қиздирилувчи лампаларни ҳам ёритиш учун, ҳам технологик жараёнларда инфрақизил нурлантириш учун қўллаш мумкин.
қиздирилувчи лампалар ва уларни асосий характеристикалари. қиздирилувчи лампалар ҳамма сохаларда қўлланилади. Баъзиларида тиниқ колбалардан ташқари, қиздирувчи жисмни кўришни қийинлаштирадиган ёритилганлигини камайтириш учун сутли, опалли ёки хиралантирилган колбалардан фойдаланилади. Аммо бундай колбаларда нур оқимини 20%-гача йўқотилади. Баъзи лампаларда колбани ички сиртига кўзгули ёки диффузли чанглатиш кўринишида таййерланган қайтаргич кўзда тутилган



Расм 9.3. Лампалар конструкциялари: а-умумий вазифали қиздирилувчи; б-инфрақизил кўзгули; в-чизиқли галогенлиларни; 1-қиздириш жисми; 2-ипни таянчи; 3-колба; 4-цокол; 5-ички кўзгули қайтаргич; 6-нур филтрни қоплаш зонаси; 7-контактли чиқиқ.
.
қиздирилувчи лампаларни нур техник характеристикалари қиздириш ҳарорати билан боғлиқ, ишчи ҳарорат фақат вольфрамни эриш ҳарорати билан эмас, балки уни интенсив чангланиши билан ҳам чегараланади.
Иссиқлик нурланиш қонунларидан келиб чиқадики, қиздирилувчи лампаларни иш кўрсаткичлари қиздириш ҳароратига тўла боғлиқ. Энергетик ФИК юқори (_е.л.70…90%), нурли ФИК эса 3,5%-дан ошмайди. Спектрни кўринадиган қисмида тўлқин узунлиги   600…780 нм бўлган пушти-қизил нурланишлар кўп; тўлқин узунлиги   380…450 нм бўлган кўк нурланишлар 10 марта кам. Бундай спектрал таркиб тўғри ранг узатишни таъминламайди. Умуман, қиздирилувчи лампаларни нурланиш спектри ёритиш учун қулай эмас.
қиздирилувчи лампаларни нурланиш оқими ва нур узатиш қобилиятига вольфрам спирални қизиш ҳарорати таъсир қилмайди. Вольфрам ипини каттароқ диаметрига каттароқ нур узатиш қобилияти тўғри келади.
қиздирилувчи галоген лампалар оддий лампаларга қараганда каттароқ нур узатиш қобилиятига эга. Инфрақизил лампаларда қиздириш ҳарорати кичикроқ. Бу инфрақизил ФИК яқин 80%-лигида иш муддатини 6…10 мартага кўпайтиришга имкон яратди.
Лампаларни нур узатиш қобилияти қиздирилувчи жисмни конструктив бажарилиши ва колбани тўлдирилишига боғлиқ. Тенг қувват ва номинал кучланишда криптон лампаларни аргонлиларга қараганда нур узатиш қобилияти юқорироқ.
Лампалар 1-дан 380 В-гача кучланишга ва ваттни қисмларидан 20 кВт қувватгача ишлаб чиқилади.
қиздирилувчи лампаларни фойдали иш муддати 1000 соат дейилади, кафолатлангани эса 700 соат. Галоген лампаларни фойдали иш муддати 2 марта кўп – 2000 соат. Инфрақизил лампаларни иш муддати 6000…10000 соат.
қиздирилувчи лампалар ишини ҳамма кўрсаткичлари тармоқ кучланишини оғишларига боғлиқ, чунки у билан қиздирилувчи жисмни ҳароратини ўзгаришлари боғлиқ, бу иш муддатига энг катта таъсир қилади.