Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

ЧЕТ ТИЛИ ЎҚИТИШДА ПСИХОЛИНГВИСТИК БИЛИМ ВА УНИНГ 
ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ 
 
Қамбаров Нодирбек Маматқодирович 
Андижон давлат университети докторанти 
Аннотация:
Ушбу мақолада тилни ўрганишда шахсни психологик 
таҳлил қилиш, шахснинг қобилияти, лаёқати ва иқтидори ўзга тилни 
ўрганишда 
мураккабликлар 
келтириб 
чиқариши 
тил 
ўрганишни 
қийинлаштириши, ўқувчи қизиқишини сўндириши ва унинг индивидуал ўзига 
хосликлари, маҳорати, руҳияти, дунёқараши, қайси миллатга мансублиги 
нутқ характерига таъсир қилганидек, ўқувчи ёки тингловчининг индивидуал 
ўзига хос жиҳатлари ҳақида фикр юритилган.
Аннотация:
В данной статье проводится психологический анализ 
человека в изучении языка, способности, способности и таланта человека 
создавать трудности в изучении другого языка, затруднять изучение языка, 
подавлять интерес ученика и его индивидуальность, навыки, психика, 
мировоззрение, этническая принадлежность. относится к индивидуальным 
характеристикам читателя или слушателя.
Annotation:
This article provides a psychological analysis of a person in 
learning a language, the ability, ability and talent of a person to create difficulties 
in learning another language, make it difficult to learn a language, suppress the 
student's interest and his personality, skills, psyche, worldview, ethnicity. refers to 
the individual characteristics of the reader or listener.
Шахснинг 
қобилияти, 
иқтидори, 
лаёқати, 
тафаккур-характер 
хусусиятларини билиб, уни тўғри йўналтира олиш жамият учун фойдали 
ҳисобланади. Шундай экан, ҳозирги кунда психология фани сир-асрорларини 
нутқ фаолияти жиҳатидан ўрганиш аҳамиятлидир. Жумладан: ҳар бир немис 
тилидан дарс берувчи ўқитувчи психологиянинг бошқа фанлар билан 
интеграциялашувини, шахсни психологик таҳлил (диагностика) қилиш 
усулларини билиши зарур. Шунингдек, шахсда кузатиладиган психик 
жараёнлар: сезги, идрок, диққат, хотира, тафаккур, ҳаёлни билиш ва уларни 
бошқариш қонуниятларини қўллай олишни; шахсдаги қобилият, характер ва 
темперамент каби индивидуал психологик хусусиятларнинг шахс фаолияти ва 
ҳаётидаги тутган ўрнини; шахснинг турли ёш даврларга боғлиқ 
хусусиятларини; шахснинг мулоқот жараёнидаги шакл, тур, воситаларини; 
шахснинг гуруҳга ва ўз навбатида гуруҳнинг шахсга таъсирини; ўқув ва тарбия 

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
226 
жараёнида қўллаш мумкин бўлган самарали усулларни билиши, ўрганиши 
муҳимдир. [1. 17-б. ] 
Ҳақиқатан ҳам тилни ўрганишда шахсни психологик диагностика қилиш 
кутилган натижани беради. Чунки ўзга тилни ўрганишда мураккабликлар 
келтириб чиқариш тил ўрганишни қийинлаштиради, ўқувчи қизиқишини 
сўндиради. Шахснинг индивидуал ўзига хосликлари, маҳорати, руҳияти, 
дунёқараши, қайси миллатга мансублиги нутқ характерига таъсир қилганидек, 
ўқувчи ёки тингловчининг индивидуал ўзига хос жиҳатлари ҳам матннинг 
қабул қилинишига, идрок этилишига сезиларли таъсир кўрсатиши кабилар рус 
тилшунослари томонидан эътироф этилган.
Демак, немис тили ўқитишда ўқувчининг нутқ характерига таъсир 
қилувчи, унинг идрок этилишига сезиларли таъсир кўрсатувчи жиҳатларига 
эътибор қаратишда биз изланаётган мавзу психолингвистканинг илмий, 
методик жиҳатлари намоён бўлади. Ҳ. Неъматов, О. Бозоровлар 
таъкидлаганларидек, нутқ системаси турли типдаги кичик тил системаларидан 
танлаб олинган бирликлар ёрдамида ҳосил қилинадиган, шахсий комуникатив 
мақсадлар учун хизмат қилиб, ўзининг физик, моддий кўламига эга бўлган 
ҳосилалар билан иш кўради.
Инсон оламни рационал билишда тафаккурга таянади. Тафаккур уч 
босқичдан иборат: онг, тушунча, муҳокама. Дастлаб нарса ва ҳодисаларнинг 
мавҳум образи онгда тикланади, кейин уларнинг ўхшаш ва фарқли жиҳатлари 
қиёсланади ва тасдиқ ёки инкор этиш йўли билан якунланади. Инсон моддий 
дунёдаги нарса ва ҳодисаларнинг умумий ва хусусий белгиларини ажратган 
ҳолда онгда акс эттириш имкониятига эга [2. 12-б. ]
Демак, ўқувчи тафаккурини ўстириш учун уларда солиштириш, 
фарқлаш хусиятларини амалга оширишимиз муҳим ҳисобланади.
Маълумки, педагогика билан психологиянинг ўзаро ҳамкорлиги ва 
алоқаси анъанавий ва азалий бўлиб, уларнинг ёш авлод тарбиясини замон 
талаблари руҳида амалга оширишдаги роли ва нуфузи ўзига хосдир. 
Республикамизда амалга оширилаётган таълимга оид қарор ва Фармонлар 
ижросини амалга ошириш учун икки фан ҳамкорлиги ва уларнинг ўзаро 
алоқаси жуда муҳим. Миллий дастурда эътироф этилган янгича моделда 
шахсни камол топтириш, унинг чуқур билимлар соҳиби бўлиб етишишлари 
учун педагогика+психология+чет тил методикаси ҳамоҳанг иш олиб 
боришлари зарур.