Масъул муҳаррир

Усулни қўллашда қуйидаги ҳаракатлар амалга оширилади: а) ўқувчилар икки гуруҳга 
бўлинади; 
б) компютер юқори тезликдаги интернетга уланиб (камида 1 мб/с), “Viber”, “Имо” да-
стурлари ишга туширилади. 
c) турли касб эгалари (ёзувчи, санъаткор, шифокор…) билан “Вебкамера” ёрдамида 
алоқа ўрнатилади; (ўқитувчи улар билан олдиндан келишиб олган бўлади, ҳамда дарс иш-
ланманинг бир нушасини уларга ҳам бериб қўяди) 
д) дарс жараёнида ўқувчилар мониторда улар билан жонли эфирда 
мулоқотга киришадилар. 
Кутилаётган натижа: ушбу усул ўқувчиларнинг назарий билимларини кенгайтириб, ама-
лиётда мустақил ва самарали фойдалана олиш кўникмаларини ҳосил қилади ва ижтимоий 
фаолликни шакллантиради. 
Фойдаланилган адабиётлар
1. Менглиев Б. в.б. «Ўзбек тилининг сўз таркиби луғати» - Т. Янги аср авлоди. 2007. 
104 б. 
2. Супиева
Б.А. Тил таълимида замонавий педагогик технологиялари-
дан фойдаланиш йўл-йўриқлари. 2016 й. Тошкент. 

---

735
10
ЖАСЛАРДЫ МИЛЛИЙ ҚӘДИРИЯТЛАР ТИЙКАРЫНДА ТӘРБИЯЛАЎДЫӉ 
АКТУАЛЛЫҒЫ
Машарипова Гүлимхан
Нөкис мәмлекетлик педагогикалық 
институты академиялық лицейи 
руўхыйлық-ағартыўшылық ислери 
бойынша директор орынбасары
Телефон: [phone]
Аннотация: Мақалада жаслар тәрбиясы, оларды ана ўатан сүйиўшилик руўхында 
тәрбиялаў, әсиресе миллий қәдириятларымызды билиўи ҳәм оларды ҳүрмет етип сезиниўи, 
миллий қәдириятларымызға мақтаныш сезимлерин қәлиплестириў ҳаққында сөз етиледи.
Tаяныш сөз ҳәм түсиниклер: шахс, тарийх, қәдирият, руўхыйлық, миллий мийрас, 
халық аўыз еки дөретпелер.
Елимизде билимлендириў тараўында реформалар өткерилип бир қатар нызамлар атап 
айтқанда «Өзбекстан Республикасы билимлендириў ҳаққында» ғы нызамы ҳәм «Кадрлар 
таярлаўдың миллий дәстүри» қабыл етилди. Бул ҳүжжетлерде елимизде билимлендириў 
системасын үзликсиз ҳәм избе изликте алып барыў арқалы, ҳәр тәреплеме жетилискен са-
ламат, кәмил инсанды тәрбиялаў баслы ўазыйпалардың бири етип белгиленген [1]. Буның 
ушын билимлендириў мәкемелеринде берилип атырған билим сапасы ҳәм үйренилип 
атырған пәнлерге айрықша итибар бериледи. 
Пән-бул әлем, тәбият, жәмийет, инсан ҳаққындағы билимлер системасы. Усы билим-
лер системасын ҳәр бир адамның терең үйренип ҳәм оны өзлестириўи кәмил инсан бо-
лып қәлиплесиўинде тийкарғы орын тутады. Әсиресе, жасларға тарийх пәнин үйрениў 
терең талап етиледи. Себеби, адамзат бар екен өзиниң ата-бабасының кимлигин, нәсилин, 
өзи туўылып өскен ўатанының тарийхын билиўди қәлейди. Бабамыз Алишер Наўайы 
да өз шығармаларында тарийхты билиўдиң әҳмийети үлкен екенин тәрийплеп, адамлар-
ды тарийхты үйрениўге шақырса, И. Каримов «Тарийх сабақлары инсанды сергеклик-
ке үйретеди, жигерин беккемлейди. Тарийхымызды билмей турып өзлигимизди аңлаў 
мүмкин емес»[2] деп тарийхымызды үйрениўде тарийх пәниниң қаншелли зәрүр екенли-
гин өз шығармасында атап өтеди. 
Билимлендириў мәкемелеринде тарийх сабағы арқалы ата-бабамыздың тарийхы, 
ўатанымыздың тарийхы ҳәм мәмлекетшилик тарийхын үйретиў арқалы оқыўшыларымыз 
санасы ҳәм қәлбинде ана Ўатанға сүйиспеншилик, садықлық ҳәм мақтаныш сезимин 
оятыўымыз керек. 
Миллий қәдириятлар мәселесине ғәрезсизликке шекем жетерли итибар берилмей келди. 
Бүгинги күнде ғәрезсизлик ҳәм демократия процесси миллий қәдириятларды қайта тиклеў 
ҳәм аңлаўды талап етеди.
Соның ушын да, тарийх сабағында оқыўшыларға миллий қәдириятларды кеңнен 
тәрийплеп оның мәнис мазмунын үгит нәсият қылыўымыз керек. Миллий қәдириятлар 
деп, белгили бир халықтың тарийхый раўажланыў даўамында жүзеге келген, оның миллий 
өзлигин, келип шығыўы, дүнья қарасы ҳәм турмыс тәризин сәўлелендиретуғын жәмийетлик 
әҳмийети менен турмыслық зәрүрликке айланып қалған қәдириятларға айтылады. Мил-
лий қәдириятлар ҳәр бир халықтың дөреткен өзине тәнлик барлық материаллық, руўхый, 
социаллық турмыс, шаңарақ турмысында көринеди. Бул халықтың материаллық ҳәм руўхый 
байлықлары, тили, дини, үрип-әдетлери, байрамлары, халық аўыз еки дөретпелеринен иба-
рат. Буннан тысқары, халықтың әмелий өнери, халық ойынлары, мәресимлериде миллий 
қәдириятларға киреди. 
Тарийхымызды үйрениўде оны миллий қәдириятларсыз көз алдымызға келтириў 
қыйын. И.Каримов «ҳәр қайсы халық яки миллеттиң тарийхын, руўхыйлығын оның 
қәдириятларынан айырған ҳалда көз алдымызға келтирип болмайды» деген еди [3].
Оқыў орынларында тарийх сабағында оқыўшыларға ўатанымыз тарийхын үйреткенде 
биз «Авесто» дан баслаймыз. «Авесто» тарийхымызды үйрениўде бирлемши дереклигин, 
онда топланған мағлыўматлардың бийбаҳа екенлигин үйретиў менен бирге ондағы миллий 

---

736
10
қәдириятларды кеңнен түсиндириў арқалы бүгинги күндеги әҳмийетин де атап өтиў зәрүр. 
Себеби, бүгинги күнде миллий қәдириятларымыз ғәрезсизлик мәдениятын жаратыўда не-
гиз болып хызмет етпекте.
Материаллық ҳәм руўхый мәдениятымыз соншелли бай мийрасымыз тек халқымызды 
емес, пүткил дүньяны өзине тартып қызығыўшылық оятпақта ҳәм бул улыўма инса-
ный қәдириятларға қосылған салмақлы үлес екенлигинде түсиндирип өтиўимиз зәрүр. 
Себеби, ояныў дәўириниң дәслеп бизде басланыўы, шығыс мәдениятының барлық 
жағынан жоқары шоққыларға жетиўи мысал бола алады. Бул дәўирде уллы алымла-
рымыз ал-Хорезмий, ал-Ферғаний, Беруний, Ибн Сино, Махмуд Замахшарий ҳ.т.б. 
алымларымыздың өмир жолы, олардың бийбаҳа мийрасларын, бул алымлар илим-пәнниң 
бир неше тараўларында үлкен ашылыўлары менен тек ғана Орта Азия емес, пүткил дүнья 
илиминиң раўажланыўына теңсиз үлес қосқанын оқыўшыларға анық ҳәм толық жетке-
рип бериў лазым. Бул алымларымыздың мийнетлери бир неше тиллерге аўдарылып, узақ 
әсирлер даўамында тийкарғы қолланба сыпатында пайдыланып келингенлиги, ҳәзирги 
күнде де бул шығармалардың басым көпшилиги Европа қалаларының китапханаларын-
да қәстерлеп сақланып атырғанлығы дыққатқа ылайық. Бизге мәлим, халқымыз ислам 
дини ҳәм мәдениятына да теңсиз үлес қосып келди. Ояныў дәўири алымлары Имам ал-
Бухарий, ат-Термизий, Бурҳониддин Марғиноний шығармалары ислам дини ҳәм оны терең 
үйрениўде жүдә әҳмийетли екенлиги бизге мәлим. Бүгинги күнде мусылман мәмлекетлери 
дини, илим-пәнинде бул алымларымыз шығармалары тийкарғы орынды тутып келмекте. 
Бул алымлар менен биргеликте Баҳауиддин Нақшбандий, Нажмиддин Куброның да хыз-
метлери бийбаҳалығын түсиндирип өтиўимиз керек. Буның айқын дәлийли сыпатында 
абыройлы халықаралық шөлкем болған Ислам конференциясы шөлкеминиң тәлим, пән 
ҳәм мәденият бөлими болған АЙСЕСКО тәрепинен Ташкент қаласы 2007 жылда Ислам 
мәденияты пайтахты деп жәриялағаны мәлим. 
Тарийх сабағында оқыўшыларға елимиздеги уллы алымларымыз олардың мийнетлерин 
таныстырғанда булар арасында Улығбек, Наўайы, Бабурдың хызметлерине де айрықша 
атап өтилиўи зәрүр. Себеби, бул шахслардың мәмлекетимиз тарийхындағы хызметлери 
теңсиз. 
Дүньяда ҳәр қайсы халықтың сүйип ардақлайтуғын әпсанаўий қаҳарманлары болады. 
Бул олардың халық аўыз еки әдебиятында өз сәўлелениўин табады. Мысалы, «Алпамыс», 
«Қырыққыз» дәстанларын атап өтсек болады. Тарийх сабағында Алпамыс тулғасы арқалы 
ер балаларымызға Ўатансүйиўшилик, садықлық, ер жүреклик, баўры кеңлик ал Гулайым 
арқалы қызларымызға батырлық, ақыллылық, ийбелик, сабырлылық сыяқлы пазыйлетлер-
ди үлги етемиз. Соның менен бирге Ўатанды қорғаў ушын душпанларға қарсы аяўсыз 
гүрескен, үлкен ерликлер ислеген тарийхый қаҳарманларымыз Жалаладдин Мангуберди, 
Темур Малик, Амир Темур ҳәм олардың ислеген уллы ислери ҳаққында айтып өтемиз. 
Әсиресе, бабамыз Амир Темурдың елимиз мәмлекетшилик тарийхындағы орны, оның 
«Темур тузиклериниң» әҳмийети ҳаққында толық мағлыўматлар бериў керек. 
Ата-бабамыздың бай мийрасларының бири бул тарийхый естеликлер. Тарийхый есте-
ликлер де миллий қәдириятларымыздың қурамы есапланады. Тарийхый естеликлер өтмиш 
тарийхтан саза береди. 
Тарийх сабағында тарийхый естеликлерди үйретиў менен бирге тарийхый қалалар 
ҳәм орынларға, музейлерге саяхатлар шөлкемлестириў мақсетке муўапық. Саяхат арқалы 
оқыўшылардың Ўатанымыз тарийхы ҳаққында билимлери және де кеңейеди ҳәм де олар-
ды асырап абайлаў зәрүрлигин сезинеди. 
Пайдаланылған әдебиятлар
1.«Өзбекстан Республикасы билимлендириў ҳаққында» ғы нызамы ҳәм «Кадрлар 
таярлаўдың миллий дәстүри» 1997 жыл 29-август
2
. И.Каримов «Тарихий хотирасиз келажак йўқ» Тошкент «Шарқ» 1998 й. 9,29 бет
3. И.Каримов «Юксак маънавият-енгилмас куч» Тошкент «Маънавият» 2008 й. 30 бет

---

737