Масъул муҳаррир

10
УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДАГИ ПРОЕКЦИОН ЧИЗМАЧИЛИК БЎЛИМИ 
МАЗМУНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Латипов Рустамбек Атаханович
 Урганч давлат университети мустақил тадқиқотчиси
Телефон:[phone]
E-mail address: [e-mail]
Аннотация. Мақолада проекцион чизмачилик бўлимининг республикамиз умумтаълим 
мактабларида ўқитилиш аҳволи ва унинг замонавий талабларга мослик даражаси қисқача 
ўрганиб чиқилди. Шунингдек проекцион чизмачилик бўлимини ўқитишдаги инновациялар 
ва илғор хорижий тажрибаларнинг муҳим жиҳатлари, улардаги таълим жараёнига иннова-
цион ёндашишларни ўрганиб, таҳлил қилинди.
Таянч сўзлар: кўриниш, проекция, аксонометрия, плоскость проекций, метод, перспек-
тивная проекция, технический рисунок. 
Ўқувчиларнинг фазовий тасаввурлари, уларда чизмаларни саводли ўқиш ва чизиш 
кўникма ва малакаларининг ривожланишида проекциялаш усулларини ўзлаштирганлик 
даражалари катта аҳамиятга эга. Етарлича ривожланмаган фазовий тасаввур билан чизма-
чилик фанини ўзлаштириш қийинлиги сабабли мамлакатимиз умумтаълим мактабларида-
ги амалдаги дастур [1] ва дарслик [2]да ушбу бўлим мавзуларини ўрганиш учун 14 соат 
ва аксонометрик проекцияларга оид мавзуларга 5 соат вақт ажратилган. Агар чизмачилик 
курси умумтаълим мактабларининг 8- ва 9-синфларида 34 соатдан ўқитилишини эътибор-
га оладиган бўлсак, проекцион чизмачилик бўйича билимларнинг ва унга ажратилган вақт 
миқдорининг катта аҳамиятга эга эканлиги тушунарли бўлади. 
Проекцион чизмачилик бўлимининг мактаб чизмачилик курсида тутган ўрнини Рос-
сия Федерацияси дарсликлари асосида таҳлил қиладиган бўлсак, уни ўрганиш учун 
А.А.Павлова ва Е.И.Корзиноваларнинг дарслигида “Проекциялаш методлари” 5 соат, 
“Буюм сиртларининг ёйилмалари” 3 соат, “Яққол тасвирлар (аксонометрик проекциялар, 
перспектив проекциялар ва техник расм)” 6 соатдан вақт ажратилган [3]. В.В.Степакова ва 
б. томонидан нашр қилинган “Чизмачилик” дарслигида 12 соат давомида проекцион чиз-
мачилик мавзуларини ўрганишлари кўзда тутилган [4]. Бошқа муаллифларнинг дарсликла-
ри [5, 6] да ҳам шунга ўхшаш аҳвол кузатилади. Шу ўринда Россия Федерацияси умумтаъ-
лим мактаблари учун чизмачилик дарсликларининг аксариятида проекцион чизмачиликни 
ўрганишда “шакл ҳосил қилиш” ҳамда “геометрик жисмларнинг кесишиш чизиқларини 
қуриш” каби мавзуларни ўрганилишини ҳам таъкидлаб ўтиш керак. Бу билан ўқувчилар 
проекциялашнинг назарий асосларини етарлича чуқурроқ ўрганиб, олинган билимларидан 
лойиҳалаш жараёнида амалий фойдаланишларига имконият яратилади. 
Қуйида “Кўринишлар” мавзуларини ўрганиш бўйича айрим тавсияларни келтириб 
ўтамиз. 
Техник чизмаларда нарса (детал) ларнинг тасвирлари тўғри бурчакли ортогонал про-
екциялар методида бажарилади. Ўзаро перпендикуляр бўлган горизонтал, фронтал ва про-
филь текисликлар куб томонларини ҳосил қилади. Деталь биринчи октантда, кузатувчи ва 
унинг қаршисидаги проекция текислиги орасида жойлаштирилади. Проекцияларни қуриш 
биринчи бурчак методи – E (европача) методида бажарилади. Бу метод Ўзбекистонда, 
кўплаган Европа мамлакатлари ва Россияда қабул қилинган.
АҚШ, Англия ва айрим мамлакатларда проекция текислиги кузатувчи ва тасвирланаётган 
нарса ўртасида – учинчи бурчак методи (А (америкача) метод) жойлаштирилади. 
Чизмалар қайси системада бажарилганлигини кўрсатиш учун стандартлаштириш бўйича 
халқаро ташкилот ИСО (ISO) кесик конус кўринишидаги махсус белгидан фойдаланишни 
таклиф қилади (1-шакл). Европа системасида чизма бажарилганида ушбу белгини қўймаслик 
мумкин.

---

267