Масъул муҳаррир

10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUVCHILARNING IQTIDORINI 
RIVOJLANTIRISH VA MA’NAVIYATINI KENGAYTIRISHNING SAMARALI 
USULLARI
Ro‘ziqulova Venera Zubaevna
9-umumiy o‘rta ta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Qashqadaryo viloyati Kasbi tumani
Annotatsiya: Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ma’naviyatini va iqtidorini ken-
gaytirishda innovatsion texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklari, imkoniyatlari haqida fi-
krlar bildirilgan.
Kalit so‘zlar: Axborot texnologiyalari, savodxonlik, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, 
uslub,pedagok tizim,didaktik jarayon,indivudial,mustaqillik.
Ta’lim-tarbiya sohasida Respublikamizda qator tadbirlar amalga oshirilmoqda.”Ta’lim 
to‘g‘risida”gi Qonun,”Kadrlar tayyorlah milliy dasturi” va jahon ta’limi andozalari talablariga 
mos keluvchi “Davlat ta’lim standartlari”da davr bilan hamnafas, ya’ni “Intellektual asr”ning 
faol ishtirokchilarni tayyorlash ko‘zda tutilgan. Zamon talablari bilan o‘qituvchi zimmasiga 
quyidagilar: milliy maktab modelini yaratish, milliy ta’lim tizimi, mustaqil va erkin fikrlovchi, 
dunyoqarashi keng ijodkor shaxsni tarbiyalash, mantiqiy tafakkur, kreativ fikrlashni o‘rgatish 
pedagoglarga yuklatiladi.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida yosh avlodni ma’naviy –axloqiy jihatdan barkamol, 
bilimli inson qilib tarbiyalash vazifasi ko‘p jihatdan boshlang‘ich sinflarda ta’limni to‘g‘ri 
uyushtirish,o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish, ularning nutqini talab darajasida o‘stirish 
bilan o‘zaro bog‘liq.
Bola shaxsini rivojlantirishda inson qiyofasi bo‘lib shakllanishda bir qancha bosqichlardan 
o‘tadi:shaxs yoki ma’lumot sub’ekti biologik, ijtimoiy va ruhiy komillikni o‘z ichiga olgan, 
o‘zaro bog‘liq, o‘zaro ta’sir qiladigan butun bir tuzilma.Bu tuzilma- avvalo individ- tabiatning 
bir bo‘lagi sifatida shakllanadi va tashqi olam bilan aloqaga kirishadi, natijada ijtimoiy 
mavjudod,ya’ni shaxsga aylanadi.U atrofdagilarni,tabiatni,olamni,insonlarni tushuna boshlaydi, 
keyin u rivojlanib, ta’lim –tarbiya natijasida insonga aylanadi.
Boshlang‘ich sinflarda bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar bilan ishlash muommosi har doim 
dolzarbligicha qolmoqda. O‘quvchilar psixologiyasidan kelib chiqib xulosa qiladigan bo‘lsak, 
har bir o‘quvchilar uchun alohida individual yondashuvning yangicha shakllariga talab ortib 
boradi.
-o‘rtacha o‘quvchiga moslashuvdan voz kechish;
-shaxsning eng yaxshi sifatlarini izlash;
-shaxsga psixologik –pedagogik tashxis qo‘llash;
-o‘quv-tarbiyaviy jarayonda shaxs xususiyatlarining hisobotini olib boorish;
-shaxs rivojlanishining tahlili;
-mustaqil rivojlanish dasturini shakllantirish, uning korreksiyasi.
Bo‘sh oz’lashtiruvchi o‘quvchilar uchun va sinf faolligini oshirishda turli didaktik 
o‘yinlar,metodlar,amaliy mashg‘ulotlardan to‘g‘ri foydalanish orqali yuqori natijaga erishish 
mumkin.Shunday metodlardan biri “Tarmoqlash” metodi bo‘lib,bunda fikrlarning tarmoqlanishi-
bu metod o‘quvchilarni biron-bir mavzuni chuqur o‘rganishlariga yordam berib, o‘quvchilarni 
mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda ketma-ketlik bilan uzviy 
bog‘langan holda tarmoqlashga o‘rgatadi.
Didaktik o‘yinlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini yoshini hisobga olib,dars davomida 
o‘tib,o‘rgatib boriladi.Darslar qiziqarli bo‘lib tashkillashtirilsa, bo‘sh daqiqalar qoldirilmasa, har 
bir daqiqa hisoblanib ish yuritib borilsa kutilgan natijaga erishiladi. Ota-onalar bilan hamkorlikda 
ish olib borish, berilgan topshiriqlar natijasini kuzatib borish, bola qiziqishlarini o‘rganib borish, 
bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarni e’tibordan qoldirmay kuzatib borish kutilgan samarani beradi.
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Sh.Mirziyoyev yoshlar uchun juda katta e’tibor 
qaratganlar.”Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil 
etish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus” bunday g‘oyalar, qarorlar,Harakatlar strategiyasi,”Yoshlar 
kuni”bundan ko‘rinadiki,kelajak avlod va yoshlar ta’lim-tarbiyasiga qaratilgandir.Yoshlarni 

---

576
10
madaniyat,san’at,jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, ularga axborot texnologiyalaridan 
foydalanish ko‘nikmalarini singdirish,yoshlar o‘rtasida kitobxonlikni targ‘ib qilish, xotin –qizlar 
bandligini oshirish masalalari ishlab chiqilgan.
Hozir ta’til vaqti bo‘lgani uchun o‘quvchilar o‘rtasida onlayn tanlovlar davom etib kelmoqda. 
Jumladan, “Raqsning maftunkor jilosi”, ”Ohanglarim etib borsin dillaringizga” musiqa 
tanlovi,”Ijodkor bolalar” rasmlar tanlovi, ”Men, otam va onam sportchi oilamiz” oilaviy sport 
tanlovi,”Ta’til –sport bilan tatir” sport tanlovi, “Kitobxon oila” va “Yil hikoyasi” kitobxonlik 
tanlovlari o‘tkazilmoqda.
Bunday tanlovlar o‘quvchilarimizning ma’naviy-ma’rifiy, jismoniy-ruhiy, har tomonlama 
barkamol yoshlarimiz ko‘payishiga va ularning kelgusida iqtidorli va ijodkor yoshlarni 
tarbiyalashga xizmat qiladi.
O‘qituvchilar va o‘quvchilar yanada hamkorlikda ishlashlari, ta’lim sifatini oshirish, zamonaviy 
axborot texnologiyalarda yuqori ko‘satkichda ishlash uchun bizga, ya’ni pedagoglarga juda qulay 
sharoitlar yaratilmoqda. Endilikda o‘qituvchi yuritadigan hujjatlar qisqarib, ko‘p vaqtni o‘z ustida 
ishlash va o‘quvchilarga axborot texnologiyalaridan foydalanib darslar o‘tilishi kutilmoqda. 
O‘quvchilar ma’naviyatini va iqtidorini kengaytirishda diqqatni jamlash, topqirlik, ijodkorlik 
qobilyatlarini rivojlantirishda noan’anaviy metodlardan foydalanish samarali usullardir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Sariyev Sh.Ma’naviyat ko‘zgusi.O‘quvchilarning milliy ma’naviyatini shakllantirishda 
boshlang‘ich ta’limning o‘rni.-T.:”TDPU”,2009.
2. Tal’at G‘afforova.”Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar” “Tafakkur” 
nashriyoti.Toshkent-2012.

---

577