Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Фойдали қазилмалари. 
Дарё сувлар инсонлар ҳаётида жуда 
муҳим аҳамиятга эга бўлган қимматли фойдали қазилмадир. Бунда яна 
шуни ҳам таъкидлаш лозимки, дарёлар сувнинг табиатда узлуксиз 
айланишида тўпланган табиий сув йўллари ва арзон электр энергияси 
манбаи ҳисобланади.
Дарёлар, аллювиал ётқизиқлар халқ хўжалигида катта аҳамиятга 
эга. Биринчи навбатда бу қурилиш қумлари ва ғишт гиллари, йўл 
қурилишида фойдаланиладиган шағал, гравий ва қумлардир. 
Дарёларнинг водийлари нафақат оддий жинсларни, балки фойдали 
қазилмаларни ҳам очувчи табиий тоғ лаҳимлари саналади. Ер шарида 

---

368 
дарёлар кўплиги сабабли, улар ёрдамида очилган конлар ҳам сон-
саноқсиз. Бунда сочилма конларга алоҳида урғу бериш лозим. 
Сочилма 
деб ўзида у-ёки бу фойдали қазилмага эга бўлган бўлакли 
материаллар тўпламига айтилади. 
Аллювиал ётқизиқлар билан сочилмаларнинг бой, биринчи 
навбатда олтин конлари боғлиқ. Уларда платин, олмос, касситерит, 
шеелит, монацит каби минералларни саноат тарзида ажратиб олиш учун 
етарли бўлиши мумкин. Сочилмалар фойдали қазилмаларнинг туб 
манбалари нураши ва фойдали компонентларнинг тўпланиши 
жараёнида вужудга келади. Сочилмалар ҳосил бўлишига иқлим ҳам 
таъсир кўрсатади. 
Аллювиал сочилмалар катта амалий аҳамиятга эга. Уларнинг 
орасида ўзан, водий ва супа сочилмалари каби турлари ажратилади. 
Сочилмалар сув оқими ўз тезлигини кескин сусайтирган жойларда 
ҳосил бўлади, бунда оғир минераллар чўкмага ўтади. Турли жинслар 
остида қолиб кетган ва ҳозирги сув тармоқлари таъсиридан четда қолиб 
кетган сочилмалар кўмилган сочилмалар дейилади. Водий сочилмалари 
кўпроқ аҳамиятли бўлади. Рельефнинг ривожланиши туфайли ўзан 
сочилмалари водий сочилмалари, улар эса супа сочилмаларига 
айланади. 
Сараланган аллювий жинсларида ғоваклик даражаси юқори 
бўлганлиги сабабли уларда ерости сувларининг линзалари, углеводород 
флюидларининг конлари ривожланган бўлади.