Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

1 12- расм. Туфоген жинсларнинг кимёвий нураши.

Кимёвий нураш маҳсулотларини 4 гуруҳга бўлиш мумкин: 1) нураш қобиғидан чиқиб кетадиган эрувчи компонентлар (Na⁺ Ca²⁺, K⁺, Mg²⁺, SO₄^2¯, HCO₃^¯, Cl¯), 2) реакцияда қатнашмайдиган бирламчи қолдиқ минераллар, 3) реакция туфайли ҳосил бўладиган янги барқарор минераллар ва 4) органик моддаларнинг парчала-нишидан вужудга келадиган органик бирикмалар.
Бирламчи қолдиқ минераллар бўлиб кварц, циркон, магнетит, ильменит, рутил, гранатлар, турмалин ва монацит ҳисобланади.
Нураш жараёнида каолинит, монтмориллонит, иллит, хлорит, гематит, гётит, гиббсит, бёмит, диаспор, аморф кремнезём, пиролюзит ҳосил бўлиши мумкин.
Органик бирикмалар органик кислоталардан, гумус моддалари ва керогендан иборат бўлади.
Кимёвий нураш таъсирида нураш қобиғи ривожланади. Унинг қалинлиги бир неча см дан 100 м гача боради. Тропик ва субтропикларда нураш қобиғи анча қалин бўлади (Жанубий Америка, Африка, Австралия, Осиё).
Биологик нураш табиатда кўпинча кимёвий нураш билан бирга содир бўлади. Ноорганик моддаларнинг органик моддаларга айланишида ва унга тескари жараёнларда атом миграцияси бош сабабчи ҳисобланади. Қурукликни бундан 100 млн. йил аввал дастлаб ўсимликлар, сўнгра ҳайвонлар забт этган. Организмлар атмосферанинг 6 км тепалигида, гидросферанинг энг чуқур (11022 м) қисмида ҳам учрайди. Биринчи навбатда организмларнинг фаолияти нураш жараёнини кучайтиради. Тоғ жинсларининг парчаланишида бакте­риялар, чувалчанглар, кемирувчилар, ўсимликлар муҳим аҳамитга эга бўлиб, элювий, делювий ва тупроқ қатламининг ҳосил бўлишида фаол қатнашади. Қоятошли ёнбағирларда ўсадиган дарахт ўсимликлар синиқ жинсларнинг вужудга келишида етакчи ўринни эгаллайди. Ўсимлик ва ҳайвонот олами қолдиқлари ҳам чириб, кимёвий нурашни тезлаштиради.
Демак нураш тоғ жинсларининг мустаҳкамлигини заифлаштиради, парчалайди, тупроқ қатламини, нураш пўстлоғини, зирҳли сиртларни, ғаройиб рельеф шаклларини, сочилма фойдали қазилмаларни ҳосил қилишда иштирок этади.