Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар



Download 62,78 Mb.
bet56/250
Sana11.07.2022
Hajmi62,78 Mb.
#775422
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   250
Bog'liq
Чиникулов Х , Жўлиев А Х Автосохраненный

Каустобиолитлар. Нефть ва газ, кўмир ва ёнувчи сланецлар ҳамда бошқа табиий органик бирикмалар ер пўстида минерал ҳосилаларнинг алоҳида гуруҳини ҳосил қилади. Уларни ёнувчи фойдали қазилмалар ёки каустобиолитлар дейилади (юнонча – «каусто» – ёнувчи, «биос» – ҳаёт, «литос» – тош). Улар бирламчи манба – тирик мавжудотларнинг қолдиғидан иборат бўлган органик моддаларнинг қайта ўзгариши натижасида вужудга келган.
Барча ёнувчи фойдали қазилмалар икки йирик: кўмир ва нефт қаторига бўлинади. Биринчи гуруҳ асосан органик углероддан, ик­кинчиси эса углеводороддан таркиб топган.

Органик углеродли каустобиолитлар. Органик углеродли каустобиолитларга торф, сапропел, ёнувчи сланецлар ва кўмир киради.


Торф ботқоқликларда ҳосил бўлади. Ботқоқлик ўсимликлари (мох, ўтлар) қуриб, ботқоқликнинг кислородсиз тубига чўкади ва бактериялар ёрдамида парчаланади.
Углеводородли каустобиолитлар. Нефт таркибида углерод (83-87%), водород (12-14%) ва кислород (1,5% гача) бўлиб, уларнинг миқдори кам ўзгаради. Кўмир қаторидаги каустобиолитларда эса компонентларнинг миқдор ўзгариши сезиларли даражада бўлади.
Нефт тўпланишининг геологик шароитлари турли-тумандир. У қумлар, қумтошлар, алевролитлар, оҳактошлар ва бошқа ғовакли ҳамда дарзлашган жинслардаги бўшлиқларда тўпланади (35, 36-расмлар). Одатда бу жинслар денгиз, лагуна-қўлтиқ ва дельта ётқизиқларидир.




35-расм. Нефт қазиб олиш.


36- расм. Газ фонтани.

Қаттиқ битумлар нефтнинг ўзгарган (оксидланган) маҳсулотлари бўлиб, нефтгазли вилоятларда учрайди. Нефт оксидланишининг биринчи босқичида мальта ва кир, кейинги босқичида эса асфальт ва озокерит ҳосил бўлади.
Келиб чиқиши. Органик углеродли каустобиолитлар ўсимлик қолдиқларининг чириши ва кейинги қайта ўзгариши туфайли ҳосил бўлади. Нефт ва газ ҳам органик моддаларнинг муайян шароитларда қайта ўзгариши туфайли вужудга келади.
Ишлатилиши. Торф маҳаллий ёқилғи ва табиий ўғит сифатида ишлатилади. Кўмир ёқилғи сифатида, метал эритишда, кимё саноатида хом ашё сифатида қўлланилади. Сунъий мум (церезина) тайёрлашда, газламаларга сингдиришда (брезент), медицинада ва б. фойдаланилади. Нефтдан бензин, керосин, солярка ва бошқа кўплаб маҳсулотлар олинади. Ёнувчи газлар ёқилғи сифатида ва турли синтетик материаллар: пластик масса, сунъий толалар ва б. олиш учун ишлатилади.



Download 62,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   250




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish