Massiv elelmentlarini tartiblashtirish. Matritsa maksimal, minimal elementlarini aniqlash algoritmi

7-§. FUNKSIYALAR BILAN ISHLASH
7.1. Formal, joriy va lokal o ‘zgaruvchilar K o‘pincha masalalar uchun dastur ishlab chiqish jarayonida masala qanday o ‘zgaruvchilar uchun berilganligi ko'rsatilm aydi. Lekin uni yechish uchun shartli ravishda o ‘zgaruvchilar tanlab olinadi va ana shu o ‘zgaruvchilar uchun qo‘yilgan masalani to‘la yechish
qonun-qoidalari (algoritmi) ishlab chiqiladi. Bunday o ‘zgaruvchilar fonnal o ‘zgaruvchilar deyiladi. Masalan, kvadrat tenglama uchun a, b va c koeffitsiyentlar formal o ‘zgaruvchilar deb qaraladi.
Shu sinfga taalluqli b o ‘lgan konkret masalada esa odatda barcha o ‘zgaruvchilar yoki ulam ing qiymatlari aniq ko ‘rsatib qo‘yiladi va masalani ana shu qiymatlar uchun hal qilish talab qilinadi. Bunday o ‘zgam vchilar joriy o ‘zgaruvchilar deb ataladi. Endi masalani yechish uchun yaratilgan hamma qonun-qoidalami formal o ‘zgaruvchilar o ‘m iga masalada berilgan joriy o ‘zgaruvchilarga qo‘llash lozim bo‘ladi.
Masala. B o‘yi N, eni M bo‘lgan to‘g ‘ri to‘rtburchak yuzi topilsin.
Yechish g ‘oyasi. M a’lumki, to ‘g‘ri to ‘rtburchak yuzi S=A B formula bilan topiladi. Bu yerda A - to ‘rtburchak b o ‘yi, B - eni.
Ammo bizga berilgan masalaning shartiga ko‘ra, S=N M . Bu misolda A va B formal o ‘zgaruvchi, N va M e sa joriy o ‘zgaruvchi hisoblanadi.
Formal o ‘zgaruvchi bilan joriy o‘zgamvchi ustma-ust tushishi ham mumkin.
98
M asala shartida k o ‘rsatilmagan, lekin masalani yechish uchun hisoblanishi zarur bo‘lgan o ‘zgaruvchilar oraliq o ‘zgaruvchilar deyiladi.
Oraliq o ‘zgaruvchilar faqat bitta protseduraga taalluqli b o ‘ladi. Shuning uchun ulam i lokal (mahalliy) o ‘zgaruvchilar deb ham yuritiladi. M asalan, kvadrat tenglamani yechishda diskriminantni ifodalovchi D o ‘zgamvchi lokal hisoblanadi.
7.2. Funksiyalam i e’lon qilish va foydalanishC++ tili boshqa dasturlash tillaridan faqat funksiyalar bilan ishlay olishi bilan farqlanadi.
C++ tilida funksiya eng asosiy tushunchalardan biri sanaladi.
Chunki. birinchidan, ixtiyoriy dastur hech b o ‘lmaganda main nomli bitta funksiyani (asosiy funksiya) o ‘z ichiga oladi. Aynan shu funksiya dasturga kirish nuqtasini belgilab beradi. Dastur kodiga main funksiyasidan tashqari bir qator yordamchi funksiyalar ham kirishi mumkin. Ulaming barchasi main funksiyasi yordamida boshqariladi. Bu lunksiyalaming hammasi global hisoblanadi.
Ayrim ifodalaming qiymatlarini hisoblashda qandaydir funksiya lardan foydalanishga to ‘g cri keladi. Masalan, y = cosx + 3 ifodaning c|iymatini hisoblaganda, avval eosx o ‘m iga uning qiymati qo‘yiladi va 3 ga qo‘shiladi. Agar cos.v funksiyaning o‘m ida murakkab funksiya yoki uzundan-uzun arifrnetik ifoda tursachi?
Bunday hollarda dasturchi ishini ^oddalashtirish uchun C++ lilida funksiya yoki foydalanuvchi funksiyasini qurish imkoniyati yaratilgan. Funksiyalar formal o'zgaruvchilar uchun tashkil qilinadi.
Funksiyalar odatda murakkab ifodalar, uzun arifrnetik ifodalar voki biror ifoda qiymatlarini argumentlarining turli qiymatlari uchun qayta-qayta hisoblashga to‘g ‘ri kelgan hollarda tashkil qilish dasturchi ishini osonlashtiradi.
Yana shunday masalalar ham mavjudki, ulami yechish jarayonida bitta masalani bir nechta kichik masalalarga ajratish qulay hisoblanadi. Agar hosil bo ‘lgan m asalalar bitta sinfga tegishli b o ‘lsa ana ham yaxshi. Bu holda bir sinfga tegishli b o ‘lgan har bir masalaga alohida dastur yozish o‘m iga, ulardan bittasi uchun formal o ‘zgaruvchilar o ‘ylab topiladi va masalani ana shu o ‘zgaruvchilar ychun yechish buyruqlari ketma-ketligi ishlab chiqiladi. Funksiyalarni bunday masalalarga nisbatan q o ‘llash ham mumkin. Bu holda funksiya qiymati kichik m asalaning yechimiga teng b o iad i. Bitta dastur tarkibidagi barcha funksiyalar ishini boshqaradigan dastur asosiy deb ataladi.
Agar dasturda funksiyalardan foydalanish rejalashtirilgan b o is a . har bir funksiya uchun asosiy dasturdan o ‘tadigan m a’lumotlar (o‘zgaruvchilar) ro ‘yxati hamda qiymati funksiyadan asosiy dasturga qaytishi lozim b o ig a n o ‘zgaruvchi aniqlab olinadi.
Funksiyaga undagi formal o ‘zgaruvchilar o ‘m iga joriy o ‘zgaruvchilami ko‘rsatib (ro‘yxatdagi 1-formal o ‘zgaruvchi o ‘m iga 1-joriy o ‘zgaruvchi, 2-formal o ‘zgaruvchi o ‘m iga 2-joriy o ‘zgaruvchi va hokazo) m urojaat qilish mumkin.
Funksiyaga m urojaat qilinganda, asosiy dastum ing bajarish jarayoni to ‘xtaydi va kompyuter funksiyani bajara boshlaydi. Funksiyadagi barcha buyruqlar joriy o ‘zgaruvchilar uchun t o l a bajarilgandan so'ng, kom pyuter yana asosiy dastum ing kelgan qismidan boshlab navbatda turgan buyruqlam i bajarishda davom etadi.
Funksiyalar bilan ishlash imkoniyatiga ega b o lis h uchun ularga birinchi marta murojaat qilishdan avval aniqlangan b o iish i lozim Funksiyani aniqlashda unga murojaat qilganda bajarilishi lozim b o igan amallar ketma-ketligi, foydalanilgan o ‘zgaruvchilam ing tiplari, funksiya nomi hamda asosiy dasturga qaytarilishi lozim b o ig a n m a’Iumot (natija) tipi ko'rsatiladi. Bunda funksiya nomi va rasmiy o ‘zgam vchilar ro‘yxati funksiyaning umumiy belgisi hisoblanadi va
ana shu belgiga ko ‘ra funksiyaga murojaat qilinadi.
Funksiyani aniqlash uning umumiy belgilari va jism ini ko‘rsatishdan iborat bo’lib , quyidagicha tuzilmaga ega:
funksiya tipi funksiya_nomi (ro ‘yxat);
{
funksiyaJism i
}
Bu yerda funksiya tipi - funksiya qaytaradigan m a’lumotning tipi (agar funksiya m a’lumot qaytarmasa bu tip void b o ‘ladi);
fu n ksiyajiom i o ‘zgaruvchi-identifikatomi anglatadi. Bu nom boshqa o‘zgaruvchilar kabi takrorlanmas bo‘lishi lozim; ro ‘yxat yoki b o ‘sh, yoki void, yoki alohida k o ‘rsatiladigan rasmiy o ‘zgaruvchilaming tiplari va nomlarini o ‘z ichiga olishi mumkin; funksiyaJism i turli amallar va k o ‘rsatmalar ketma-ketligidan iborat b o ‘lib, odatda yuqorida ta ’kidlanganidek, alohida olingan kichik bir masalani hal qilishga qaratiladi. Jismning so‘nggi bajariladigan buyrug‘i return b o ‘lib, u boshqaruvni funksiyaga m urojaat qilish nuqtasiga uzatish (qaytarish) amalini bajaradi. Bu buyruq umumiy k o ‘rinishda
return ifoda;
yoki
return;
ko‘rinishida yoziladi. Return operatoridan keyin k o ‘rsatilgan ifoda lunksiyadan asosiy dasturga uzatiladigan qiymatni belgilab beradi. Bu operator funksiyadan hech qanday qiymatni qaytarish k o ‘zda tutilmagan hollarda (ya’ni void tipida bo ‘lsa) yozilmaydi.
Bitta funksiya jism ida bir nechta return buyruqlaridan foydalanish mumkin. C++ tihda agar dastur o ‘z ishini muvaffaqiyatli yakunlasa, 0 qiymatini qaytaradi.
Funksiyalami e ’lon qilishga namunalar keltiramiz:
void print (char x, int y)
/ / hech narsa qaytarilmaydi
{
cout “ ”\n ” “ x “y;
/ / return tushirib qoldirilgan
I
/
float min(float a, flo a t b); / / funksiya natijasi flo a t tipida
{ if a
/ / a v a b sonlaridan kichigini qaytaradi}
Funksiyaga murojaat qilganda rasmiy o ‘zgaruvchilar joriy i >' /garuvchilar bilan almashtiriladi va bunda tiplarining o ‘zaro mosligi qal'iy nazorat qilinadi. Bunday m oslik boMmaganda C++ tilida o ‘zgam w hilar tiplarini to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri almashtirish ham k o ‘zda tutilgan.
1C++ haqida fikr yuritganda, “tiplam ing qat’iy mosligi”ga alohida e ’tibor beriladi. Shunga k o‘ra, rasmiy va joriy o ‘zgaruvchilar tiplarining o ‘zaro mosligi kompilyatsiya qilish jarayonidayoq tekshiriladi.
Funksiyaga murojaat qilish (sodda qilib aytganda, uni chaqirish) oddiy qavslar yordamida amalga oshiriladi. Qavslar ichida esa joriy o ‘zgaruvchilar ro‘yxati k o ‘rsatiladi:
funksiya_m m i (joriy o ‘zgaruvchilar ro yxati);
Funksiyaga murojaat qilganda tipi funksiya tipi bilan bir xil bo‘lgan qiymatga ega b o ‘ladi.
Joriy o ‘zgaruvchilar (funksiya argumentlari) va rasmiy o ‘zgaruvchilar o'rtasidagi moslik rasmiy va joriy o'zgaruvchilam ing ro‘yxatdagi o‘m iga ko‘ra aniqlanadi.
Joriy o ‘zgaruvchilar murojaat qiluvchi dastur tomonidan uzatiladi va funksiya jism idagi ko‘rsatmalarni bajarishda ana shu o ‘zgaruvchilam ing qiymatlaridan foydalaniladi.
Shunday qilib, joriy o ‘zgaruvchilar ro‘yxati yoki bo‘sh, yoki void, yoki vergul bilan ajratilgan o ‘zgaruvchilar ro‘yxatidan iborat b o ‘lishi mumkin.
Yuqoridagi fikrlami amaliyotga tatbiq etishga urinib ko‘raylik.
1-masala. Haqiqiy a, b, c va d sonlari berilgan b o ‘lsin. Ulaming eng kichigini toping.
Yechish g ‘oyasi. Dastlab, a va b sonlarining eng kichigini aniqlaymiz va uni p bilan belgilaymiz. So‘ngra, c va d lam ing eng kichigini q bilan belgilaymiz. Ishning yakunida p va q laming eng kichigi topiladi. K o‘rinib turibdiki, ikki sonning eng kichigini topish masalasidan 3 marta foydalanilmoqda. Shuning uchun rasmiy o ‘zgaruvchi sifatida n va m sonlami tanlab olib, ulam ing kichigini topish uchun funksiya tashkil qilinadi. Bu mulohazalami e’tiborga olib, kodni quyidagicha yoziladi:
# include
float min (float n, flo a t m)
102

flo a t k;

i f (n
return k;
}
void main()
{ flo a t a, b, c, d;
cin » a » b » c » d ;
flo at p, q, kichik;
p-m in (a, b);
q=min(c, d);
kichik=min(p, q);
c o u t« k ic h ik ;
return;
i
/
Eslatma. Return buyrug‘ idan bir necha marta foydalanish mumkin bo‘lgani uchun funksiyani
float min(float n, flo a t m)
{ i f (n ko‘rinishida ham yozish mumkin.
C++ tilida bitta funksiya tarkibida boshqa funksiyalarga ham imiK'jaat qilish mumkin.
2-masala.
Uchburchak uchlarining
^ ^ ^
koordinatalari (x l , y l ), (x2,y2), (x3,yS) berilgan bo‘lsin. (x, y ) koordinatali nuqta shu iR'Iiburchakka tegishli b o ‘la oladimi?
Yechish g ‘oyasi. Berilgan uchburchak s ti/asi S b o ‘lsin. Uchburchak uchlarini (x, y )
koordinatali nuqta bilan tutashtirib, 3 ta in liburchak hosil qilamiz. U lam ing yuzalari mos ravishda SI, S2 va S3 bo'lsin. Agar (x, y ) nuqta berilgan uch Itmvhak ichida yotsa, S ~ S l -YS2+S3 boMadi. Aks holda nuqta uchburi link ichida yotmaydi.
K o‘rinib turibdiki, bu yerda uchlarining koordinatalari m a’lum b o‘lgan to ‘rtta uchburchak yuzini hisoblashga to ‘g ‘ri kelmoqda. Bu koordinatalar uchun formal o ‘zgaruvchilami (al, b l), (a2, b2) va (a3, b3) tarzida tanlash mumkin. Uchburchakning tomonlari va yarim perimetrini belgilash uchun mos ravishda A, B, S va P o ‘zgaruvchilar olinadi. Ular m asala shartida k o ‘rsatilmagani uchun lokal o ‘zgaruvchilar hisoblanadi.
Tanlangan formal o ‘zgaruvchilami hisobga olib, uchburchak yuzini topish buyruqlaridan iborat funksiya hosil qilinadi. Funksiyada uchlarining koordinatalari m a ’lum b o ig a n kesma uzunligi uch marta hisoblanishi lozim bo ‘lgani uchun kesma uzunligini hisoblash m aqsadida alohida funksiya tashkil qilish mumkin. Shundan keyin
(xl, x2, x3, y l , y 2 ,y 3 ), (x, x l, x2, y, y l , y2),
(x, x2, x3, y, y2, y 3 ) , (x. x l, x3, y, y l , y 3)
joriy o ‘zgaruvchilar uchun yuzani hisoblash funksiyasiga murojaat qilib, uchlari ana shu nuqtalarda yotgan uchburchaklaming SI, S2, S3 va 5 yuzalari hisoblanadi. Yuzani hisoblash funksiyasi har gal bajarilganda kesma uzunligini hisoblash funksiyasiga uch marta murojaat qiladi. Uchburchaklaming yuzalari topilganidan so‘ng, S=S1+S2+S3 munosabatning rost yoki yolg‘on bo ‘lishiga qarab xulosa chiqariladi.
M azkur jarayon uchun kod quyidagicha yoziladi:
# include
# include
flo a t kesma(float a l, flo a t b l, flo a t a2, flo a t b2)
/
i
flo a t k = sqrt((a2-al)*(a2-al)+ (b2-bl)*(b2+ bl));
return k;
}
floatyuza(float a l , flo a t b l, flo a t a2, flo a t b2, float a3, flo at b3)
/
i
flo a t n l= k esm a (a l, b l, a2, b2);
flo a t n2=kesm a(al, b l, a3, b3);
104

flo a t n3=kesma(a2, b2, a3, b3);

flo a t p = ( n l +n2+n3)/2;
flo a t yuza=sqrt(p *(p-nl) *(p-n2) *(p-n3));
return yuza;
I
j
void main()
f
i
flo a t x, x l, x2, x3, y, y l , y2, y3;
cin » x » y ;
cin » x l » x 2 » x 3 » y l » y 2 » y 3 ;
flo a t sl-y u za (x , y, x l, y l, x2, y2);
flo a t s2=yuza(x, y, x l, y l, x3, y3);
flo a t s3=yuza(x, y, x2, y2, x3, y3);
flo a t s=yuza(xl, y l, x2, y2, x3, y3);
if (s= = sl+ s2 + s3 ) cout « ”Ha
else cout « "Yo ‘q
return;
}