Mashinasozlikda detallar tayyorlash operatsiyasini tuzilishini o‘rnatish va texnologik xujjatlash

- qayta ishlash usulini tavsiflovchi kalit so’z, ifodalangan majburiy 
kayfiyatdagi fe’l bilan (charxlash, parmalash uchun);
- ishlov berilgan element nomi; 
- bajarilgan kattaliklar haqida ma’lumot; 
- raqamni tavsiflovchi qo’shimcha ma’lumotlar bir vaqtda yoki ketma-ket 
ishlov berilayotgan sirtlarning, qayta ishlash tavsifi va boshqalar., masalan: 
xomaki, bir vaqtning o‘zida,stanok tomonidan nusxalash, stanok tomonidan 
dasturlash. 
O„tish mazmuni barcha qo„yiladigan o‟lchovlar to‟liq amalni sanab beradi. 
Qisqartirilganda, qayta ishlangan elementning belgisiga havola ishlatiladi va zarur 
o‟lchovli ma‟lumotlar grafik hujjatda taqdim etiladi (operatsion eskiz).
Masalan: truba 8 ni charxlash uchun. Chilangarlik va chilangar bajaradigan 
amallarining nomi GOST 3.1703-79 bo‟yicha montaj ishlari nomi bilan yoziladi 
nominativ holatda, masalan: yegilish, silliqish, muvozanatlash va boshqalar. Istisno 
tariqasida - "chilangarlik" amalining nomi. O‟tishlarning tarkibini qayd etish 
qoidalari ishlov berish bilan bir xil kesish orqali. Masalan: vintli detallar 1 va 2, 
o‟lchamini saqlab turish 50 ±0,2 (yoki qisqartirilgan yozuv bilan: vintli detallar 1 
va 2). 
2.2. Jarayon xaritasini to‟ldirish tartibi. (1-shakl GOST 3.1404-86) va eskiz 
xaritalari (7-shakl GOST 3.1105-86) Texnologik jarayon xaritasining sarlavhasi 
(KTP) detalning nomi bildiradi.
Sarlavhaning M01 satrida-nomi, navi, materialning markasi va GOST.
M02 satrda-kattalik birligi kodi (massa, uzunligi va boshqalar.) detal, tanovar; 
hujjat bo‟yicha datalning massasi hujjat; material sarfini me‟yorlash birligi (1, 10, 
100); materialdan foydalanish koeffitsiyenti; kodi (yoki turi) tanovariga ko‟ra 
klassifikatorga; tanovarning profillari va o‟lchamlari; soni bir ish qismi va ish 
qismi massasi yasalgan buyumlar. 
KTP
maydonida A chiziqlari operatsiya 
raqamini, uning nomini bildiradi, ishchi kasbining kodi va mehnatni muhofaza 
qilish bo‟yicha yo‟riqnomaning raqami. B satrlarga quyidagi ma‟lumotlar 
kiritiladi: uskunaning nomi va modeli, ish toifasi, ijrochilar soni, ishlov berilgan 

---

4 
detallar, birlik ratsion (MO2 chizig‟iga qarang), blankalar partiyasi hajmi, 
koeffitsienti ko‟p-oqimli texnik xizmat ko‟rsatish uchun ajratilgan vaqt, me‟yor 
tayyorgarlik va yakuniy vaqt va amalga ajratilgan vaqtining me‟yori. 
Keyinchalik, o‟tishlarning mazmuni satrlari kiritiladi: Satr (qator) O: o‟tish raqami 
va nomi, shu jumladan o‟rnatish va ish qismini olib tashlash, ishlov beriladigan 
sirtning soni (yoki hajmi muhofaza qilinadi). Bundan tashqari, u ko‟rsatilgan 
(hisoblash va grafik ishlarda bajarilmaydi) bilan bog‟liq asosiy va yordamchi vaqt 
normalari o‟tish (mos ravishda sarlavhaning B satrining Tpz va Tsht ustunlarida). 
Agar bu o‟tishda bir vaqtning o‟zida bir necha sirtlar ishlanadi, keyin uchun 
belgilangan axborot har bir sirt belgilanmasdan alohida chiziq bilan to‟ldiriladi va 
tegishli asosiy va yordamchi vaqt, agar u o‟z vaqtida boshqa sirtni qayta ishlash 
bilan birlashtirilsa uzoq ishlash talabi qavs ichida ilova qilinadi va operatsiya 
uchun asosiy va yordamchi vaqt normasini aniqlashda hisobga olinmaydi. 
Satr P , O satrda keltirilgan sirtga ishlov berish rejimining asosiy parametrlari 
ko‟rsatiladi (hisoblash va grafik ishlarda bajarilmaydi) , shu jumladan: 
- ishlov berish diametri yoki kengligi (grafik D yoki B); 
- Ishchi yo„l uzunligi, shu jumladan, tanovorga ishlov berish uzunligi, kesish va 
kesish yo„li (grafik L); 
- kesish chuqurligi( t); ishchi yurishlar soni (i); 
- ishchi yurish mm/ayl yoki ikki marta yurish (S); 
- shpindel yoki tanovarning aylanish tezligi (n) va kesish tezligi (v) m / min. 
Keyin ushbu operatsiyaning keyingi o‟tishlari haqida ma‟lumotni to‟ldiring va 
hokazo. Agar xaritani keyingi shaklda davom yettirish zarur bo‟lsa, davom 
ettirasiz.
Qisqartirilgan sarlavha bilan tavsiflangan 1A GOST 3.1404-86 shakli, bu faqat 
xarita grafigining belgilarini ko‟rsatadi (sarlavhaning A, B va P qator). Texnologik 
jarayon xartasi (TJX) shu shakllar bo‟yicha to‟ldiriladi, lekin bitta operatsiya 
uchun yemas, balki ushbu texnologik jarayonning barcha operatsiyalari uchun. 
TJX to‟ldirish misol ilova P7 berilgan. 
2.3. Eskiz xaritalarini loyihalash 
Eskiz xaritasi (operatsion yeskizlar) ko‟rsatilishi kerak: 
- o‟z boshimchalik bilan chizilgan detalning yeskizi. Detal u egallagan joyida 
tasvirlangan bajarilayotgan amal; 
- texnologik asoslar va qisish kuchlari, namoyon bo‟lgan amallar bo‟yicha; 
- ushbu amal (operatsiya)da ishlov berilgan sirtlarning raqamlari; 
- buni amalga oshirgandan so‟ng olingan qo„yimlar bilan o‟lchamlar operatsiya 
(o‟tish yoki ish joyi (pozitsiya)); 
- lozim bo‟lgan ishlov berilgan yuzalarning g‟adir-budurligi ushbu operatsiya 
natijasida olinadi; 
- tegishli satrda tasvirlangan kesuvchi asbob detalning masshtab bo„yicha chizilgan 
eskizi ; 
- oxirgi amallar texnik belgilash kerak natijada bajarilishi kerak bo‟lgan talablar 
amallarning (shaklning aniqligi va nisbiy holati detalning chizmasida ko‟rsatilgan 
yuzalar yoki o‟qlar); 
- asosiy yozuvlar va matnlar. 

---

5 
Aniqlik uchun qismning ishlov berilgan yuzalari aylana yoki ikki marta 
qalinlikdagi chiziq bilan yoki qizil rangdagi chiziq. Kesish vositasi ko‟k chiziq 
qilinishi tavsiya etiladi. Agar bir necha ketma-ket har qanday sirtni qayta ishlash 
uchun ishchi asboblar (parmalash, zinkerlash, razvertka) ishlatiladi, keyin ular 
tasvirlangan ketma-ket qator. Agregat mashinalar uchun operatsion yeskizda bitta 
kesuvchi asboblarning ketma-ket tasviri tushirilgan eskiz har bir pozitsiyada 
ishlatiladi. operatsion xaritalar eskizlarda ish joyi raqamlari ko‟rsatilgan Rim 
raqamlarida belgilanadi. Arab raqamlarida mashina( revolver tokarlik stanogi 
supporti). 
TJTH (YeSTD) eskizlari xaritasida operatsion eskizni loyihalashga misollar ilova 
P9 berilgan. 
GOST 3.1105 – 84. 2-SHAKL
Termiz muxandislik texnologiya instituti
Energetika va transport tizimlari fakulteti 
Transport tizimlari va texnologik 
mashinalar kafedrasi 
Mashinasozlik texnologiyasi asosalari 
fanidan
2-Amaliy mashg„ulot.