Mashinasozlik texnologiyasi

8-Mavzu: Detallar partiyasi aniqligini baholashda matematik statistika usulini qo’llash.

1. 
   Ishlov berishda o’rnatish hatoligi.
   
2. 
   Bazalash hatoligi.
   
3. 
   Mahkamlash hatoligi.
   
4. 
   Keskich eyilishiga bog’liq hatoliklar.
   

Mexanik ishlov berish xatoligini ikki kategoriyaga bo`lishi mumkin: sistematik va tasodifiy xatoliklar.

Sistematik xatolik, doimiy tahsir qiluvchi faktorlar tahsirida yuzaga keladi va tayyorlanma partiyasiga ishlov berishda kattaligi bo`yicha o`zgarmas bo`ladi.

Masalan: dastgox va moslamaning noaniqligi xisobiga olinadigan xatolik, sistematik xatolikka kiradi. Ularni oldinlan ko`rish va olish mumkin, shuning uchun xam ularni bartaraf etish yoki tenglashtirish mumkin bo`ladi.

Tasodifiy xatolik, oldindan aniqlash imkoni bo`lmagan va o`zaro bog’liq bo`lmagan ko`p sonli faktorlar tahsirida yuzaga keladi.

Tasodifiy xatlikka: tayyorlanmani o`rnatish xatoligi dastgoxni o`lchamga sozlash xatoligi: Texnologik tizimni qayishuvchanlik itarishidan yuzaga keluvchi, ishlov berish xatoliklari misol bo`lishi mumkin. Partiyadagi xar bir detal uchun tasodifiy xatolikni amalda aniqlash mumkin bo`lmasligiga qaramasdan, matematik statistika yordamida bu xatoliklarni o`zgarish chegaralarini o`rantish mumkin.

Buning uchun mexanik ishlovdan keyin qiziqtirgan o`lchamni ko`p marta o`lchash amalga oshiriladi. O`lchanmalar jamlanmasi qator guruxlarga bo`linadi. Xar bir guruxga, o`lchami belgilangan interval ichida yotgan tayyornmalar kiradi.

Masalan quyidagi o`lchanmalar olingan:

7,920¸7,960		7.960¸8.00
7.920	Interval 0.008	7.960	Interval 0.005
7.928		7.965
7.936		7.970
7.944		7.975
7.952		7.980
7.960		7.985
		7.990
		7.995
		8.00

Xar bir intervaldagi detalar soni m bilan belgilanadi va absolyut chastota deyiladi.

absolyut chastota mni detallarni umumiy soni n ga nisbati nisbiy chastota deyiladi.

Agar absissa o`qi bo`yicha nisbiy chastota qo`yilsa egrilikni taqsimlanishi xosil bo`ladi.

Bundan tashqari o`lchamlarning yoyilishi teng extimollar, Releya, Simpsimon va boshqa qonunlariga bo`ysinishi mumkin.

Teng extimollar qonuni. Bir xil extimoldagi tasodifiy kattalik berilgan chegaradagi xar qanday qiymati qabul qilishi mumkin. Bu qonunga vaqt bo`yicha chiziqli o`zgaruvchan (kesuvchi asbobni yeyilishi, issiqlik deformatsiyasi), dominirlash faktorlar keskin tahsir ko`rsatuvchi o`lcham xatoliklar bo`ysunadi.

o`lchamlarni yoyilish maydoni
Releya qonuni Bu qonun shakl og’ishlarni ( ovallik, konuslik, va boshqalar) va geometrik xatoliklarni (fazoviy) tushuntirish uchun qo`llaniladi.

Simpson qonuni O`zgarishi vaqt bo`yicha boshlanishida sekin, keyin tezlashuchan, o`zgaruvchan xarakterdagi dominirlash faktorlari tahsir ko`rsatuvchi o`lcham xatoliklarini tushuntirishda ishlatiladi.

Ko`p sonli tadqiqotlarning ko`rastishicha, o`lchamlarning taqsimlanishi mehyorlashgan qonun yoki Gauss qonuni bo`yicha amalga oshar ekan.

Bu egri chiziq quyidagi tenglashda ifodalanadi:

qaerda: F - argumentni o`rtacha kvadrat og’ishi, yoki yoyilishi markazi yaqinida o`lchamlarni

qanchalik zich guruxlanishini ko`rsatuvchi o`rta arifmetik o`lcham x

e – natural lagoraifm asosi;

a – egri chiziq ordinatasi maksimumga erishgandagi abtsissa qiymati yahniy:

x=a bo`lganda u=y<sub>max</sub> bo`ladi.

:

Egrilikni almashish nuqtasi, simmetrik o`qidan F masofa uzoqlikda bo`ladi.

F ni qiymati egrilik shaklini xarakterlaydi. F qanchalik katta bo`lsa egrilik va yoyilish maydoni xam shunchalik katta bo`ladi.

qaerda n – o`tkazilgan o`lchamlar soni

xi – joriy o`lcham qiymati

y=f(x) – extimollik zichligi

x_ur – o`rtacha arifmetik o`lcham

Egrilikni taqsimlanishi bilan chegaralngan maydon, dastgox sozlanishi o`zgarmasdan ishlov berilgan, tayyorlanmani masshtabdagi to`la sonini aniqlaydi.

Agar, tayyorlanmaning minimal va maxsimal o`lchamlari b<sub>min</sub> v b<sub>max</sub> belgilangan bo`lsa, o`lchamlari ana shu oraliqda bo`lgan tayyorlanmalar yaroqli bo`ladi. Bu o`lchamlar oralig’ida chegaralangan maydon, yaroqli tayyorlanmalar sonini aniqlaydi.

Yaroqli tayyorlanmalarni olish extimoli, shtrixlangn maydonni butun maydonga nisbati bilan aniqlandi.

Berilgan intervalga tegishli maydonni farqi x=x_i-x_o`r integral orqali aniqlanadi.

Bu integral odatda F(Z) funktsiya ko`rinishida if odalanadi.

CHunki

Butun maydonni birga teng (yoki 100%) deb xisoblab, quyidagiga ega bo`lamiz.

SHuning uchun (Z) berilgan intervalga tegishli og’ish ±x egrilik maydonni butun maydonga nisbatini ifodalaydi. Bundan chiqadiki (Z) qiymati ±x interval chegarasida o`lchamlarn olish extmolini aniqlaydi.

(Z) qiymatlari jadvalda beriladi.

ga ega bo`lgan xolda

x=zqF xosil qilamiz

z=3qabul qilib, x=3F; ±x=6F ega bo`lamiz

Tablitsa bo`yicha z=3 bo`lganda, (Z)0.9973 bundan chiqadiki ±3F oralig’ida olinadigan o`lchamlar extimoli 99,73% tashkil qilar ekan.

SHunday qilib 6F yoki ±3F; amalda xisobga olish zarur bo`lgan shlchamlarni eng ko`p yoyilishini aniqlaydi.

Boshqacha qilib aytganda, qator kuzatishlarda xo`r va F ni aniqlab va 6F ni qabul qilib, egrilik taqsimlanishini qurmasdan turib, o`lchamlarning yoyilishi maydoniki aniqlaymiz.

Bayon etilgan usul, belgilangan aniq sharoitda bajariladigan, ishlov berish jarayoniga tahsir qiluvchi aniqlikni obhektiv baxolash imkonini beradi.

F(Z) jadvali

Z	F(Z)		Z	F(Z)		Z	F(Z)
0,0 0,1 . . . .	0,000 0,707 . . . .		2,0 2,1 . . . .	0,9545 0,9643 . . . .		3,0 3,1 . . . .	0,9973 0,9980 . . . .