Mashinasozlik texnologiyasi

Ekosistemalarning biologik mahsuldorligi 
Jamoalar  mahsuldorligi,  ekosistemadagi  produtsenlarning  quyosh  energiyasini 
kimyoviy  energiyasiga  aylantirib,  organik  moddalar  sintezlash  samaradorligiga 
bog’liq. 
Ma’lum  vaqt  davomida  o’simliklar  tomonidan  hosil  qilingan  organik  massa 
jamoaning  birinchi  darajadagi  mahsuldorligi  deyiladi.  U  o’simliklarning  quruq 
yoki ho’l massasi tarzida ifodalanadi. Konsument massaning ma’lum vaqt ichidagi 
o’sishi — bu jamoaning ikkinchi darajali mahsuldorligi deyiladi. 
Har  bir  ozuqa  zanjiri,  birlamchi  va  ikkilamchi  hosildorlik  hosil  qilish  tezligi  va 
mahsulotlarning  taqsimlanishi  bo’yicha  turlichadir.  Ekosistemalarda  birlamchi  va 

---

32 
 
ikkilamchi  hosildorlikning  miqdoriy  ko’rsatgichlari  mavjud.  Bu  hosildorlik 
piramidasi qonuni deyiladi. 
Har  bir  ozuqa  zanjirida  ma’lum  vaqt  davomida  hosil  qilinadigan  biomassa  yoki 
mahsuldorlik keyingi ozuqa zanjiriga nisbatan ko’p. 
Er  yuzidagi ekosistemalarda biomassalar piramidasi, son  piramidasi qonuniyatlari 
qayd  etiladi,  ya’ni  o’simliklarning  umumiy  massasi,  soni  ularni  yeydigan 
hayvonlarning massasiga va soniga  nisbatan ko’p. 
 
 
 
 
Ekosistemalar  mahsuldorligi  qonuniyatlarini  o’rganish,  energiya  oqimi  miqdorini 
hisobga olish  amaliyotda katta ahamiyatga ega. 
Odamlar  tomonidan  foydalanadigan  agrotsenozlar  (birinchi  mahsuldorligi) 
mahsulotlari  insoniyat  jamiyatining  ovqat  zahirasi  hisoblanadi.  Ikilamchi 
mahsuldorlik,  ya’ni  qishloq  xo’jalik  hayvonlari  hisobiga  olinadigan  mahsuldorlik 
ham katta ahamiyatga ega. 
Energiya  oqimi  va  ekosistemalar  mahsuldorligini  aniq  hisobga  olish,  ulardagi 
modda aylanishini boshqarish orqali odamlar uchun ko’proq hosil olishda yordam 
beradi. 
Bundan tashqari tabiatdan o’simlik va hayvonlar biomassasining qanchasini olish 
mumkinligini bilishimiz ham kerak. Ularga zarar keltirmaslik, yerning eng yuqori 
biologik mahsuldorligini bilish maqsadida chet mamlakatlarda 1969-yildan buyon 
xalqaro biologik dastur bo’yicha ilmiy izlanishlar olib boriladi. 
Birlamchi  biologik  mahsuldorlikning  o’sish  tezligi  o’simliklar  fotosintetik 
apparatining imkoniyatlariga bog’liq. 
O’simliklar  jamoasida  fotosintezning  foydali  ish  koeffitsenti  bor  yo’g’i  5%  ni 
tashkil qiladi. 
Umuman,  Yer  shari  bo’yicha  o’simliklar  tomonidan  quyosh  energiyasining  faqat 
bir  foyizigina  o’zlashtiriladi.  Chunki  fotosintez  aktivligi  ko’p  omillar  tomonidan 
cheklandi. 
Er  yuzida  birlamchi  biologik  mahsuldorlik  notekis  taqsimlangan.  Eng  yaxshi 
ekologik  sharoitda,  namlik,  yorug’lik,  mineral  tuzlar,  issiqlik  yetarli  bo’lgan 
joylarda o’simliklarda eng yuqori o’sishi kuzatiladi. 
Shimoliy  muz  okean  qirg’oklaridagi  ekosistemalar  mahsuldorligi  20  ts

  ga,  qora 
dengizning Kavkaz tomon sohilida u 200 ts

 ga dan oshadi. O’rta Osiyo cho’llarida 
esa mahsuldorlik 3 — 20 ts

 ga ni tashkil etadi.