«mashinasozlik texnologiyaSI» kafedrasi «mashinasozlikda innovatsion texnologiyalar» fanidan tajriba ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma

Normal yoyilish egri chizig’ini qurish. Normal yoyilish egri chizig’ining 1-jadvalga kursatilgani kabi, beshta xarakterli nuqtalarini aniqlaymiz.
Nuqta
gkh.jgjjghjhОорлоророорорррррррррррррр

№	Xi	Me’yor	ui,mm
1.	X1= -3 ;	X1-0,06	u10
2.	X2=-	X2=-0,02	u2=0,24/ ; u=12
3.	X3=0		u3=umax=0.4/ ;u3=20
4.	X4= ;	X4=0,02	U4=0,24/ ;u4=12
5.	X5=3 ;	X5=0,06	U5=0

SHu egri chiziqni ko’rishda X o’qiga o’lcham o’rta arifmetik qiymatiga d_Ur to’g’ri 0 nuqtani koordinatalar boshlang’ich nuqtasi deb qabul qilgan holda.

Ushbu egri chiziqni ko’rishda nuqtalar abtsissasi (X₁ va boshqalar) X o’qiga qo’yiladi, bunda koordinata boshlang’ich nuqtasi 0 deb o’rta arifmetik o’lchamga d _Ur to’g’ri keluvchi nuqta hisoblanadi.
Zagotovkaga ishlov berishda yaroqsiz detallar paydo bo’lishi ehtimolini aniqlash. detal o’lchamlari yoyilish maydoni (M_yo0,11mm) detal o’lchami ijozatidan (T_d0,07) katta bo’lganligi sababli yaroqsiz detallar mavjud bo’ladi.
3-jadvalda keltirilgan formulalar asosida yordamchi kattaliklar va Z₂ qiymatlarini aniqlaymiz, bunda tayyor detalning chekli o’lchamlari d_es(max) va d_ei(min) qiymatlaridan foydalanamiz.
Bizning misolimizda d_es*12,0 mm, d_ei11,93 mm. Keyin 2 bo’yicha bizga ma’lum bo’lgan z₁ va z₂ orqali f₁ va f₂ funktsiyalarning qiymatini aniqlaymiz.
Nihoyasida tug’rilab bo’ladigan nuqson (R_rur) va to’g’rilab bo’lmaydigan nuqson (R_bo’lmay) extimoli qiymatini xisoblaymiz va yaroqli detallar foizi to’g’risida xulosa beramiz. Bu xisoblashlar 3-jadvalda berilgan.
SHunday qilib, yaroqli detallar 91,98% nuqsonni to’g’rilab bo’ladigani 4,27% to’g’rilab bo’lmaydigani 3,75%


Xulosa va takliflar.

Zagotovkaga ishlov berish xatoliklarini statistik usulda taxlil qilishimiz natijasida bizga shu narsa ma’lum bo’ldiki, detal o’lchami ijozatidan o’lcham yoyilishidan me’yori ortiq ekan, shuning uchun yaroqsiz detallar 8 % ni tashkil etgan. SHunday kelib chiqqan xolda dastgoxning aniqligini oshirish uchun uni ta’minlash yoki aniqligi yuqori bo’lgan dastgohda ishlov berishga o’tish zarur. Agar grafikda o’lcham yoyilish egri chizig’i o’ng tomonga surilgan bo’lsa, dastgoxni sozlovchiga kesuvchi asbobni ma’lum bir kichik diametrda ishlov berishga sozlashni tavsiya etiladi. Detallarning nuqsonsiz tayyorlashni imkoni bo’lmagan xolatlarda o’lchamlarning xaqiqiy yoyilish egri chizig’ini shunday tomonga suriladiki, ya’ni nuqsoni to’g’rilab bo’lmaydigan soxani kamaytirib nuqsoni to’g’rilab bo’ladigan soxa ko’paytiriladi. Buning uchun dastgoxni sozlovchiga ishlov berishda o’lchamni sozlash uchun kerakli tavsiyalar beriladi.

O’zining mustaqil tekshirish uchun savollar:

1. 
   Xatoliklarni qanday turlari mavjud?
   
2. 
   Qanday xatoliklar bo’lish extimoli Gauss konuniga bo’ysinadi?
   
3. 
   O’rtacha o’lcham qanday aniqlanadi?
   
4. 
   O’rtacha kvadratik og’ishlar qaysi formula yordamida aniqlanadi?
   
5. 
   O’lchamlar yoyilish qiymati qanday aniqlanadi?
   
6. 
   Yaroqsiz detallar miqdorini kamaytirish uchun dastgoxni sozlovchiga qanday tavsiyalar beriladi?
   
7. 
   

3

20 Xaqiqiy yoyilish
egri chizig’i
16
To’g’rilab 2 •
bo’lmaydigan 4 Normal yoyilishi
12 nuqson egri chizig’i
8
To’g’rilab bo’lmaydigan
nuqson
4

1 5
0 • •

d, mm

x,mm
x,mm

-0,06 0,04 -0,02 0 0,02 0,04 0,06

Ijozat maydoni

Yoyilish maydoni

- +
-3 +3