«Машинасозлик технологияси асослари»

10.3. Шарнирли илгакларга механик ишлов бериш 
технологик жараёнининг кетма-кетлиги ва бажарилиш тартиби. 
Шарнирли илгакларга механик ишлов бериш технологик 
жараёнининг кетма-кетилиги қуйидагилардан иборат: 
-
илгакни қуйруқ қисмини бирламчи йўниш ёки асосий 
ўрнатиш юзасини тайёрлаш; 
-
илгак қулоқчаларини ён юзаларига ишлов бериш; 
-
шарнир ўқи ости тешигига ишлов бериш; 
-
илгакни қуйруқ қисмига якунловчи ишлов бериш. 
Илгакнинг қуйруқ қисмини йўниш токарлик дастгохларида 
олиб борилади. Йўниш жараёнида илгак қулоқчаларининг қора, 
ишлов берилмаган юзалари бўйича ўрнатилади, масалан, икки 
муштчали 
ўзи 
марказловчи 
призмалардан 
фойдаланилади. 
Илгакларнинг қуйруқ қисмини сирти йўнилади сўнг цилиндрик ташқи 
юзалари йўнилади. Қайсики бу юзалар кейинги операциларда асосий 
технологик база вазифасини бажаради. 
Илгак қулоқчаларининг ён томонлари ишлов берилган қуйруқ 
қисм бўйича ўрнатилиб горизонтал-фрезерлаш дастгохларида 
фрезаларни йиғмасидан фойдаланилган холда фрезерланади. Илгакни 
буралиб кетишдан сақлаш учун олиб қўйиладиган таянчдан 
фойдаланилади. Бу таянч илгакни қулоқчалари билан ду қисмини 
туташув жойига қўйилиши мумкин. Худди шу тартибда фақат 
горизонтал холда ўрнатилган илгакни шарнир ости тешикларига 
ишлов берилади. Бу тешик вертикал-пармалаш дастгохида 
пармаланади, зенкерланади ва развёрткаланади. 
Илгакни қуйруқ қисмига якунловчи ишлов бериш (тоза 
йўниш) ёки резpба қирқиш махсус мосламада токарлик дастгохларида 
бажарилади. Мослама Деталнинг шарнир ўрнатиладиган тешиги 
бўйича базалаш имкониятига эга бўлиши керак. Шу тартибда
Деталнинг йиғишда икки асосий базавий юзаларни ўзаро тўғри 
жойлашуви таoминланади. 
Қуйруқ қисмига эга бўлмаган балки тешикли (қадам узатмаси 
илгаклари) илгакларга механик ишлов бериш тартиби бошқача 

---

81 
бўлиши мумкин. Бунда илгакни қуйруқ танаси қора технологик юза 
сифатида ишлатилиб, унинг қулоқчалари фрезерланади. Кейин эса 
қулоқчаларни ишлов берилган юзаларини технологик ўрнатиш юзаси 
сифатида қўллаб шарнир ўрнатиладиган тешикка ишлов берилади. 
Қуйруқ қисм танасидаги резpбали тешикни хосил қилишда детал 
шарнир ўрнатиладиган тешик бўйича базаланади.