«Машинасозлик технологияси асослари»

Хомашёнинг шакли ва ўлчамлари
. Хомашёни шакли 
мураккаб бўлса у холда улар болғалаб тайёрланади, 
натижада қўйим миқдори ортиб боради. Худди шунингдек, 
мураккаб шаклли хом ашёларни штамплашда хам бир 
конструктив элементдан иккинчисига ўтишда қияликлар, 
қабариқлар хосил қилишга тўғри келади бу ўз навбатида 
қўйимни ортиб кетишига олиб келади. 
3.
Катта ўлчамдаги хомашёларни қуйиш вақтида металларни 
чўкишини хисобга олиб катта миқдорда қўйим 
қолдирилади. 
4.
Хомашёни тури ва уни олиш усули
. Маoлумки 
хомашёлар қуйма, болғаланган, шатмпланган ва прокатдан 
тайёрланиши мумкин. Масалан, ердаги қолипларга ёки 
металл қолипларга қуйиш мумкин (бу ўз навбатида ишлаб 
чиқариш турига боғлиқ бўлади). Кўриниб турибдики 
ердаги қолипга қуйилганда албатта қўйим миқдори юқори 
бўлади. Худди шу каби марказдан қочувчи куч таoсирида 
қуйиш билан эрувчи моделлар бўйича қуйишни таққослаш 

---

41 
мумкин. Бу холда иккинчи усулда қўйим миқдори кам 
бўлади ва х.к. 
5.
Механик ишлов беришни амалга ошириш бўйича қўйилган 
талаблар. Деталга аниқлик ва тозалик бўйича қўйилган 
талаблар унинг юзаларига механик ишлов бериш кетма-
кетилигини белгилайди. Шу кетма-кетлик асосида механик 
ишлов беришни турли усулларидан фойдаланилади. Детал 
юзасига қанча кўп марта механик ишлов талаб қилинса, 
қўйим миқдори ортиб боради. Бундан ташқари, деталларга 
механик ишлов бериш амалларни оралиғида термик ишлов 
берилса унинг ўлчамлари ўзгариб қолиши мумкин. 
Шунинг учун хам механик ишлов бериш учун қўйим 
миқдори орттирилади. 
6.
Детал юзаларнинг аниқлиги
, тозалигига қўйилган 
талаблар. Деталнинг юзаларининг аниқлиги, тозалиги 
қанча юқори бўлса бу юзаларни тайёрлашда шунча 
мураккаб бўлади. Натижада бир неча бор механик ишлов 
бериш зарур бўлади. Бу эса қўйимлар миқдорини 
ортишига олиб келади. Бундан ташқари, Деталнинг хар-
бир ўрнатишдаги хатоликларни, термик ишлов натижасида 
ўлчамларни ўзгаришини инобатга олиб қўйим миқдорини 
орттириб боришга тўғри келади, чунки механик ишлов 
беришда ушбу хатоликлар хисобга қўшилган қўйим олиб 
ташланиши керак.