Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish

E
 va 
qutblantirish 
P
 vektorlari orasidagi bog`liqlikni izohlaydi:  
0
E =- P
 
 
Kvars  misolida  pezoeffekt  modelini  ko‗rib  chiqamiz.  Kvars  kristali 
romboedrik  panjara  ko‗rinishiga  ega.  Elementar  kristal  yacheyka  juft-juft 
guruhlanib  geksoganal  shaklni 
hosil  qilgan  3  ta    kremiy  to‗rt 
oksidi  SiO
2 
dan  iborat  bo‗ladi 
(1-rasm  v).    har  bir  yacheykada 
markazdan  o‗tuvchi  va  ikkita 
turli 
qutbli 
ionlarni 
birlashtiruvchi    3  ta  yo‗nalishni 
ajratish  mumkin(2-rasm).  Bu 
yo‗nalishlar  elektrik  o‗qlar  yoki 
 
Si
 
O
2
 
Si
 
O
2
 
Si
 
O
2
 
+
 
+
 
+
 
-
 
-
 
-
 
1-rasm.
    a
) bo`ylama b) ko`ndalang pezoelektrik sezgir 
elementlar v) pezoelektrikni kristallik yachaykasi  
а) 
б) 
в) 
 
 
Х
1
 
Х
2
 
Х
3
 
Y
1
 
Y
3
 
Y
2
 
P
1
 
P
2
 
  P
3 
Х
 
Y
 
Z
 
Mexanik o`q
 
Elektrik o`q
 
Optik o`q
 
2.
   Pezoyacheyka va uning o`q tizimi 
 

---

166 
 
X o‗qlari(ular orqali qutblovchi P
1
, P
2
, P
3 
vektorlar yo‗nalgan) deyiladi.  Yacheyka 
deformatsiyagacha elektrik neytral bo‗ladi.  
Har bir yacheykani ichiga kremniy va kislorod ionlari joylashgan elementar 
kub ko‗rinishida tasvirlaymiz. 
Agar  ko‗rib  o‗tayotgan  yacheykada  qirrasi  bo‗yicha  tekis  taqsimlangan  X 
o‗qiga  perpendikulyar  F
X 
kuch  X  o‗qi  bo‗ylab  qo‗yilsa,  u  holda  deformatsiya 
natijasida  yacheykaning  elektrik  neytralligi  buziladi.      Bunda  deformatsiyalanish 
holatida  P2  va  P3  vektor  proyeksiyalari  yig`indisi  P1  vektorga  nisbatan  X  o‗qiga 
yaqin  (siqilgan  holatda)  yoki  uzoqda(cho‗zilgan  holatda)  joylashadi.    Natijada  
qutblanishning  teng  ta`sir  etuvchisi  paydo  bo‗ladi,  unga  qirralardagi  qutblanish 
zaryadlari mos keladi.  
Ko‗rinib  turribtiKi,  yachеyKаning  bundаy  dеfоrmаsiyasi  uning  Y  o‗qi 
bo‗yichа  elеKtriK  хоlаtigа  tа‘sir  Ko‗rsаtmаydi.Buеrdа  vеKtоrlаr  prоеKsiyasining 
yig‗indisi 0 gа tеng, chunKi