Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish

 
Nazorat savollari : 

---

80 
 
1. Tok, kuchlanish, quvvat kuchaytirgichlari ishlash printsipini tushuntiring ? 
2. Koʻp kaskadli kuchaytirgichlar qanday kuchaytirgichlar ? 
3. Magnitli bir va ikki taktli kuchaytirgichlar qanday ishlaydi ? 
4. Elektromashinali kuchaytirgichlar qanday kuchaytirgichlar? 
 
14 – Mavzu: Gidravlik va pnevmatik kuchaytirgichlar. 
 
Reja: 
14.1. Gidravlik va pnevmatik kuchaytirgichlar. 
14.2. Gidravlik nasos, pnevmatik kompressorlarni ishlash printsiplari. 
 
Tayanch so‘z  va iboralar:
 gidravlika, pnevmatika, nasos, bosim, sarf, sath 
o‘lchash, srevoyuritma, kompressor 
Pnevmatik  kuchaytirgichlar  gazning  kuch  oqimlari  bilan  boshqarish  uchun  
ishlatiladi.  Bunda  boshqarish  signalining  kichik  quvvati  chiqish  signalining  katta 
quvvatiga o‗zgaradi.  
Pnevmatik  kuchaytirgichning  ijro  mexanizmi  quyidagi rasmda ko‗rsatilgan.  
 
1-rasm. Pnevmatik kuchaytirgich sxemasi. 
bu yerda 1- korpus, 2 – membrane, 3 – yopuvchi element, 4 – prujina.  
 
Membrana  yopuvchi  elementni  pastga  siljitadi,  gazni  atmosferaga  chiqish 
yo‗lini yopadi va kuchaytirgichni chiqish liniyasiga o‗tish yo‗lini ochadi. Qachonki 
gazning  atmosferaga    chiqishi  to‗liq  yopilganda  chiqish  bosimi    ta‘minlash  

---

81 
 
bosimiga  teng  bo‗lib  qoladi.  Boshqarish  bosimi  yo‗qolganda    yopuvchi  element 
ta‘minlash  liniyasidan    kuchaytirgichning    chiqish  liniyasiga  o‗tish  yo‗lini  qayta 
yopib,  yuqori  ko‗tarilgan  holatga  o‗tadi.  Bu  holatda  chiqish    bosimi    atmosfera  
bosimiga teng  bo‗ladi. Boshqarish bosimining kuchi statik holatda  prujina kuchi 
bilan kompensatsiyalanadi.   
 
Chiqish liniyasiga o‗tish yo‗lining to‗liq yopilish holatidan tashqari yopuvchi 
elementning  barcha  holatlarida  havo    ta‘minlash  liniyasidan  atmosferaga  chiqib 
ketadi.  Bu  energiyani  isrof  bo‗lishiga    olib  keladi.  Bu  holatni  yo‗qotish  uchun 
kuchaytirgich konstruksiyasi  germetik qilinadi (2-rasm).  
 
 
2-rasm. Germetik kuchaytirgich. 
bu yerda 1 – boshqaruvchi silfon, 2 – harakatlanuvchi egar, 3 – ta‘minlash silfoni. 
 
Ushbu konstruksiya kuchaytirgich liniyasiga o‗tish yo‗lini qayta yopgan holda 
ta‘minlash  liniyasini  atmosfera  bilan  faqat    boshqarish  bosimi  bo‗lmagandagina  
ulaydi.  Boshqa  istalgan  holatda  ishchi  gaz  atmosferaga  chiqib  ketmaydi.  Ba‘zan 
boshqarish  signalini  kamayishi    chiqish  signalining  kuchayishiga  olib  keladigan 
reversiv  kuchaytirgich
  ishlatiladi.   
 
Avtomatika  qurilmalari  (sevroyuritmalar)  ning  ijro  etuvchi  elementlari 
rostlash yoki boshqarish organlariga kuch ta‘sirini berish uchun mo‗ljallangan. Ijro 
etuvchi elementlar oddiy amallar (ochish – yopish)ini bajargani kabi murakkabroq 
– ko‗p pog‗onali yoki proporsional ko‗chish amallarini ham bajarishi mumkin. 
Ijro  elementlarining  asosiy  ko‗rsatkichlari  -  quvvat,  tezlik  va  chiqishda 
kuchaytirishni  oshirish  bo‗yicha  kuchaytirish  koeffisienti,  shuningdek,  chiziqli  va 
burchak  ko‗chishi  kattaliklari  hisoblanadi.  CHiqish  zvenosining  harakat  turiga 
ko‗ra  ijro  mexanizmlari  ilgarilanma  –  qaytma  va  aylanma  harakat  qiluvchilarga 
farqlanadi. Birinchisi bir tomonga, ikki tomonga harakatlanuvchi yuritmali (20.1 –
rasm) va ko‗p aylanishli gidromotorlarga bo‗linadi. 

---

82 
 
Gidravlik va pnevmatik ijro mexanizmlari harakatlanish prinsipi (tamoyili) va 
konstrukiv  rasmiylashtirilishi  bo‗yicha  jiddiy  (muhim)  farqga  ega  emas.  Biroq 
ishlash muhiti (suyuq va gaz holatdagi)ning turli xossalari sababli alohida qismlar 
bir  qancha  konstruktiv  o‗ziga  xosliklarga  ega.  Ishlash  muhitidan  kelib  chiqib 
yuritmalarning  detallari  (korpus,  porshnen,  shtok,  diafragma  va  boshqalar)  uchun 
material  tanlanadi,  shuningdek,  zich  harakatlanuvchi  detallar  konstrkuktiv 
rasmiylashtiriladi.  Ish  muhit  sifatida  moy  xizmat  qiluvchi  gidravlik  ijro 
mexanizmlarida  zichlashtirishga  birikuvchi  detallarga  (plunjer  va  silindr)  maxsus 
silliqlash  ishlovlarini  berish  bilan  erishiladi,  kichik  qovushqoklik  havo  muhitida 
ishlovchi  pnevmatik  ijro  mexanizmlarida  esa  rezinali  xalqalar  yoki  manjetalar 
ishlatiladi (biroq oxirgisi gidravlik yuritmalarda ham ishlatilishi mumkin).