“mashinasozlik” fakulteti «Yer usti transport tizimlari» kafedrasi

Ko`tarilib  turuvchi  ko`prik  deb  daryodan  o`tayotgan  kemalarni  o`tkazib 
yuborish  uchun  maxsus  ajraluvchi  ravona  qilingan  ko`priklarga  aytiladi.  Uning 
o`lchami  kemasozlik  talablari  asosida  belgilanadi.  Ko`tarilib  turuvchi  ko`priklar 
tagidan  bemalol  kemalar  o`tib  ketish  imkoniga  ega  bo`lgan    baland  ko`priklarni 
qurish imkoni bo`lmagan yoki uni qurishdan iqtisodiy samara ko`rilmagan sharoitda 
quriladi. Ko`tarilib turuvchi ko`priklarning kamchiligi ko`prik ravonasi ko`tarilganda 
yo`ldagi harakatni uzilishi va tushirilganda kema harakatining uzilishidan iborat. 
Transsumba  yoki  ko`prik  sollari  keng  suv  oqimini  kesib  o`tuvchi  yo`ldagi 
harakat sust bo`lganda quriladi. Transsumba konstruktsiyasi suv betini yopib turuvchi 
va  avtomobillarni  tashish  uchun  qilingan  osma  yukxonani  soxillar  orasida 
harakatlanishiga yordam berishdan iborat bo`ladi. 
Ko`priklar  o`z  ravonasi  konstruktsiyasining  qurilishi  bo`yicha  to`sinli, osma 
va boshqa ko`rinishda bo`lishi mumkin. Ko`prik konstruktsiyasi transport vositalarini 
havfsiz  va  bemalol  harakatlanishini  ta’minlashi  kerak.  Qatnov  qismining  kengligi 
kelajakdagi harakat o`sishini hisobga olgan xolda hisoblangan o`tkazish qobiliyatiga 

---

 
131 
mos kelishi kerak. Ko`prik shakli, ravona qiymati va ko`prik tagidagi erkin balandlik 
jala  suvlari  va  muzlarni  erkin  o`tib  ketishini  ta’minlashi  hamda  kemasozlik 
talablariga  mos  kelishi  kerak.  Ko`prik  konstruktsiyasi  va  ashyolari  eng  kam 
ekspluatatsiya  chiqimlarini  ta’minlashi,  ta’mirlash  va  ko`zdan  kechirishni 
qulaylashtirish,  qurilishni  maksimal  darajada  mexanizatsiyalashtirish  imkonini 
yaratishi, yuqori ish sifatini saqlab qolgan xolda qurilish sur’atini tezlashtirish kerak. 
Ko`prik,  shuningdek  estetik  talablarga  ham  javob  berishi  kerak,  ya’ni  u  chiroyli 
tashqi  ko`rinishga  ega  bo`lishi  bilan  birga  o`rab  turgan  atrofga  mos  kelishi  kerak. 
Shahar  ko`priklariga  yuqori  arxitektura  talablari  qo`yiladi.  U  atrofdagi  qurilishlar 
arxitekturasining umumiy hamjixatlikdagi ko`rinishiga mos bo`lishi kerak. 
Yo`llar  chuqur  daryo  soylari,  jarlik  yoki  quruq  burg`i  (suxodolov)lar  bilan 
kesishganda  ―viaduka‖lar  quriladi.  Chunki  katta  chuqurlikka  ega  bo`lgan 
chuqurliklarni  tuproq  bilan  to`ldirishda  yer  ishlari  uchun  juda  katta  chiqim  talab 
etiladi.  Viadukalar  qurish  chuqurligi  20-25  metrdan  ortiq  bo`lgan  to`siqlarni  tuproq 
bilan to`ldirish zaruriyati bo`lganda maqsadga muvofiq bo`ladi.  
Ko`prik yo`l (puteprovod)lar ikkita yo`lni bir-birini ustidan o`tkazib yuborish 
uchun hizmat qiladi. Masalan, harakat jadalligi katta bo`lgan ikkita avtomobil yo`llari 
kesishganda yoki avtomobil yo`li temir yo`l bilan kesishgan sharoitda quriladi.