“mashinasozlik” fakulteti «Yer usti transport tizimlari» kafedrasi

Kengaytirilgan  texnik  qidiruv  joylarda  quyidagi  ishlarni  olib  borish  bilan 
o`tkaziladi:  rasmga  olish,  o`lchash,  butun  yo`l  uzunligi  va  bo`ylama  ko`rinishini 
qog`ozga  tushirish,  yo`l  va  sun’iy  inshoatlarni  loyihalash,  harajat  xujjatlarini  tuzish. 
Kengaytirilgan  texnik  qidiruvlar  bir  necha  guruhlarga  bo`lingan  mutaxassislar 
yordamida amalga oshiriladi. Ularning ish jarayonlarida quyidagilar aniqlanadi: 

  Butun yo`l uzunligini tanlash; 

  Maxsus  asbob  (teodolit)  yordamida  burilish  burchaklari,  belgilangan 
yo`nalish bo`yicha yo`l uzunligini, ko`tarilish, pasayish darajasini o`lchash; 

  Yo`l uzunligini piketlarga bo`lish va ularni belgilash; 

  Yo`lning  bo`ylama  va  ko`ndalang  kesim  shakllarini  tuzish  uchun  uni 
nivelirlash; 

 
Sun’iy  inshoat va  suv o`tkazuvchi  yo`llarning  loyihalash  ko`rsatkichlarini 
yig`ish; 

  Yo`l uzunligi bo`yicha kerakli belgilarni o`rnatib chiqish; 

  Tuproq va tuproq qatlami tarkibini o`rganish. 
Yuqoridagi  texnik  qidiruvlar  natijasiga  asosan  texnik  loyihalash  ko`rsatkichlari, 
ya’ni  topografik  chizma  qog`ozi,  hisoblar  va  tushuntirish  xati,  alohida  joylardagi 
bo`ylama va ko`ndalang kesim shakllari olinadi. 

---

 
60 
Avtomobil  yo`llarini  qurish  va  yangilash, loyihalashga  xududlar  bo`yicha  ishlab 
chiqarish  kuchlarini  rivojlantirish  va  ularni  samarali  joylashtirish  shakli  asos  qilib 
olinadi.  Ular  kamida  15  yil  davomida  faoliyat  ko`rsatishlari  kerak.  Bu  shaklda 
xududdagi korxona va inshoatlar, shu jumladan avtomobil yo`llarini qurish va yangilash 
maqsadga muvofiqligini asoslovchi hisoblangan ko`rsatkichlar aniqlanadi. Qurilishning 
narhi va boshqa ko`rsatkichlar hisoblanadi. To`g`ri tuzilgan loyiha quyidagilarga javob 
berishi kerak: 

  Yo`lning  ekspluatatsiya  qilish  va  berilgan  ko`rsatkichlar  bir-biriga  mos 
kelishi; 

  Barcha inshoatlar turg`un va mustaxkam bo`lishi; 

  Yo`l qurish va yangilash qimmatining kam bo`lishi; 

  Yo`l qurish yoki uni yangilash ko`rsatilgan muddatda bajarish. 
Loyihadagi  barcha  yechimlar  qurilish  uchun  belgilangan  mablag`larni  yuqori 
samara bilan ishlatilishini ta’minlashi zarur. 
Ishchi chizmalar loyiha asosida tuziladi va ularda yo`ldagi alohida inshoatlarning 
tuzilish  (konstruktiv)  yechimlari  beriladi,  chunki  barcha  qurilish  ishlari  ishchi  chizma 
bo`yicha  bajariladi.  Ularni  tuzishda  yo`l  inshoatlari,  yerli  asos,  sun’iy  inshoatlar,  suv 
to`plab  olish  qurilmalari  va  boshqalarning  rejali  va  yuqori  saviyada  olib  borilishi 
hisobga  olinadi.  Ishchi  chizmalarni  tuzishda  loyihada  ko`rsatilgan  yo`l  toifasini 
pasayishiga  olib  keluvchi  o`zgartirishlar  kiritishga  ruhsat  etilmaydi.  Ishchi  chizmalar, 
maxalliy  sharoitga  moslash  uchun  olingan  texnik  shartlar  asosida  qurilish  va  yig`ish 
(montaj) ishlari uchun sarf-harajat xujjati (smeta) tuziladi. 
Loyihalash  yechimlari  sifatini  oshirish,  loyihalash  jarayonini  tezlashtirish, 
loyihalovchilarning qo`l mehnatini yengillashtirish maqsadida keyingi yillarda elektron 
hisoblash mashinalaridan keng foydalanilmoqda. EHM mashinasi yordamida bo`ylama 
shaklni  loyihalash  ko`p  yechimlarga  ega  bo`lgan  loyiha  chizig`ining  maqbul  holatini 
topishga  yordam  beradi.  Loyiha  chizig`ining  maqbul  holatini  ko`p  sonli  tahminlar 
asosida  hisoblashlarni  amalga  oshirishdan  iborat.  Berilgan  bo`ylama  yo`l  kesim  shakli 
ko`rsatkichlari va EHM dasturiga kiritilgan hisob bo`yicha maqbul yechim topiladi. 

---

 
61 
Loyixachi  EHM  uchun  kerak  bo`lgan  boshlang`ich  ko`rsatkichlar  varag`ini 
to`ldirishni  va  mashina  bergan  natijalarni  o`qishni  bilishi  kerak.  Ayniqsa  juda  ko`p 
hisoblash ishlarini talab etadigan tuproq ishlari uchun EHM muxim bo`lmoqda.