Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

 
 
 
 
 
 
 
 
3-расм. Таъмирбоп КЭ нинг қолдиқ пассив яроқлилигини аниқлаш учун 
ѐрдамчи график:а-бир марта таъмирланадиган КЭ учун; б-икки марта 
таъмирланадиган КЭ учун. Е
i
-конструктив 
элементнинг бошланғич 
яроқлилиги; Е
0
in
-КЭ-нинг дастлабки пассив яроқлилиги; Е
in
-айнан шу 
параметрнинг 1,2 ва i-чи таъмирлашлардан сѝнгги пассив яроқлиликлари;
i
-КЭ-ларнинг 
i-чи таъмиргача (таъмирашлараро) бѝлган ресурси;
t
i
-бирикма, узел, агрегат ѐки деталнинг тѝлиқ ресурси. 
Юқорида таъкидлаганимиздек конструктив элементлар (шу жумладан 
ноконструктив элементлар) машинадан фойдаланиш жараѐнида кѝп маротаба 
таъмирланади (техник хизмат кѝрсатилади).
Машиналар конструктив элементларининг пассив яроқлилигини тѝғри 
аниқлаш уларнинг қолдиқ нархини аниқлашга, уларнинг таъмирлаш 
жараѐнидаги дифференциал прейскурант нархларини белгилашга ҳамда 
таъмирлаш фондининг (машина, узел, агрегат ва деталнинг) харид 
нархларини белгилашга имкон беради. 
3-расмда тақдим этилган ѐрдамчи графикда таъмирбоп КЭ-нинг қолдиқ 
пассив яроқлилигини (ѐки қолдиқ нархини) тахминий аниқлаш мақсадида
абсцисса ѝқи бѝйича элементнинг ресурси ѐки хизмат муддати, ордината ѝқи 
бѝйича унинг яроқлилигини (ѐки нархи) қѝямиз. 
Таъмирбоп КЭ дастлаб яроқлик қиймати ѝша элементни ишлаб 
чиқаришга сарф бѝлган меҳнат ва энергия харажатлар асосида аниқланади 
(прейскурант нархи бѝйича). Таъмирбоп КЭ-дастлабки яроқлилигини актив 
ва пассив турларига бѝлиш учун дастлаб унга юзавий ишлов беришга 
кетадиган қисмини (КЭ нинг хомаки маҳсулотига тегишли барча 
харажатларни ҳисобга олмаган ҳолда), сѝнгра элементни таъмирлаш захотига 
тегишли қолдиқ пассив қийматини аниқлаймиз.
Машина таркибидаги кѝпчилик таъмирбоп элментларга тегишли 
юзавий ишлов беришга сарфланадиган харажатларни ушбу элементни ишлаб 
чиқаришга умумий харажатнинг 10-18% ни ташкил қилиши маълум.

---

Шунга биноан ордината ѝқига актив қисмига тегишли а нуқтасини 
қѝямиз, унинг тепа қисмига 10-15 % элемент яроқлилигини Е
i
ни жойлаймиз. 
Бу графикни қуриш учун элементни рѝйхатдан чиқаргунга қадарги ѝртача 
ресурси ѐки ѝртача хизмат муддати тѝғрисидаги маълумотлар керак бѝлади.
Кузатишлар натижасида таъмирбоп КЭ-ни таъмирлашга қадарги ѝртача 
ресурси (
i
) ѐки ѝртача хизмат муддати белгиланади. Худди шу сингари 
бундай элементларни яроқсизга чиқаргунга қадарги ѝртача ресурси (ѐки 
ѝртача хизмат муддати), кѝп маротаба таъмирлаш пайтида эса, ҳар бир 
таъмирлашдан кейинги ѝртача ресурси t
o
i
, уни яроқсизга чиқаргунга қадарги 
ресурси ѐки муддати t
i
аниқланади. Шу маълумотлар асосида абцисса ѝқига К 
нуқтаси қѝйилади, у КЭ-ни яроқсизликка чиқаргунча қадарги элементнинг 
ѝртача ресурси (муддатини) белгилайди.
“а” нуқтаси билан К нуқтани билаштирадиган тѝғри чизиқ таъмирбоп 
КЭ нинг қолдиқ пассив яроқлилигини аниқловчи геометрик жой нуқтасини 
ифодалайди. Бу қолдиқ яроқлиликни белгилаб олиш учун элементдан 
фойдаланиш муддатига мос унинг бир марта таъмирлаш вақтига тенг бѝлган 
I-I вертикал чизиғини ѝтказамиз (4,а-расм) ва икки марта таъмирлаш вақтида 
эса II-II вертикал чизиғини ѝтказамиз. “а-К” тѝғри чизиғи билан кесишган 
нуқталар КЭ-нинг қолдиқ пассив яроқлилигини 
iП
белгилайди. 
Ординатадаги а-а
1
кесим дастлабки, хамаки маҳсулот (загатовка) 
яроқлилигини билдиради.