Машина деталлари маъруза курси лотин 2017 й 20 янв

2. Sirpanish podshipniklari asosiy qismlari, o’lchamlari,  
ishqalanish rejimlari 
 
Sirpanish  podshipniklari  tuzilishi  jihatidan  olganda,  ajralmaydigan  va  ajraladigan 
podshipniklarga  bo’linadi.  Hozirgi  vaqtda  ajraladigan  podshipniklardan  ko’proq  foydalaniladi 
(11.1-rasm).  U  quyidagi  qismlardan  iborat:    -  tayanchga  tushuvchi  kuchni  qabul  qilib  oladigan 
asosiy  detal  -  podshipnik  korpusi;  podshipnikning  yuqori  tomonidan  berkitib  turuvchi  qismi  – 
qopqoq  2;  podshipnikning  eng  muhim  qismi  –  ikki  palladan  iborat  vkladish  1;  korpus  bilan 
qopqoqni biriktirish boltlari; korpusni fundamentga biriktirish boltlari; moylagich. 
 
11.1-rasm. 
 
Umuman  olganda,  so’nggi  yilllarda  sirpanish  podshipniklarining  hozirgi  zamon 
mashinasozligida  ishlatilishi  sezilarli  darajada  kamaydi;  chunki  ular    o’rniga  bir  qator  afzalliklari 
bo’lgan  dumalanish  podshipniklar  ishlatila  boshladi.  Lekin  sirpanish  podshipniklarida  quyidagi 
afzalliklari bo’lgani uchun ayrim hollarda ulardan foydalanish ma’qul ko’riladi. 
1.  Katta  (υ>30  m/s)  tezlik  bilan  ishlash  hollarida  dumalanish  podshipniklariga  qaraganda 
ko’pga chidaydi. 
2. Vallarni talab qilingan darajada aniq yunalishda o’rnatish imkonini beradi. 
3. Ajraladigan qilib tayyorlanganligi uni valning istalgan qismiga o’rnatish imkonini beradi, 
masalan tirsakli vallarda. 
4. Zarb  bilan ta’sir qiladigan kuchlar  mavjud  bo’lgan  hollarda podshipnikdagi moy qatlami 
bu kuchlarning salbiy ta’sirini kamaytiradi. 
5. Dumalanish podshipniklaridan foydalanish mumkin bo’lmagan agressiv muhitli  sharoitda 
(masalan suvda) bemalol ishlay oladi. 
6.Sekin aylanuvchi arzon mexanizmlar podshipniklari sifatida foydalaniladi. 
Diametri  haddan  tashqari  (1  metrdan  ortiq)  bo’lgan  vallar  uchun  hozircha 
standartlashtirilgan  dumalanish  podshipniklari  ishlab  chiqarilmaydi,  sirpanish  podshipniklari  esa 
istalgan kattalikda tayyorlanishi mumkin. 
 
Sirpanish podshipniklarining ishlash sharoiti va yemirilishi. 
Val  aylana  boshlashi  bilan  uning  sirti  podshipnikdagi  vkladish  ustida  sirpanib  ishqalana 
boshlaydi.  Bunday  ishqalanish  natijasida  ma’lum  miqdor  issiqlik  hosil  bo’ladi.  Bu  issiqlik 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

73
 
 
 
podshipnik  korpusi,  val  hamda  moy  vositasida  tashqariga  olib  ketiladi.  Podshipnikning  normal 
ishlashi uchun, hosil bo’layotgan issiqlik mikdori mavjud imkoniyatlar vositasida olib ketilayotgan 
issiqliq  miqdoridan  ortiq  bo’lmasligi  kerak.  Aks  holda  podshipnikning  qizishi  ruxsat  etilgan 
darajada ortib, vkladish suyuqlanib  ketishi mumkin. Demak, podshipnikning haddan tashqari qizib 
ketishi uni ishdan chiqaruvchi asosiy sabalardan biridir. Bundan tashqari, sapfaning vkladish ustida 
sirpanib ishqalanishi natijasida yeyilish prosessi ham sodir bo’ladi.  
 
Podshipnikning  chidamliligi,  asosan,  yeyilish  suroati  bilan  belgilanadi.      Ularning  sinib 
ketishi esa kam uchraydi.  Yeyilishning sur’ati ko’p jihatdan ishqalanish  prosessi sodir bo’layotgan 
sirtlar orasidagi muhitga bog’liq. Ana shu muhitga qarab, ishqalanish uch turga bo’linadi. 
1. Quruq ishqalanish – moylanmagan sirtlar orasidagi ishqalanish. 
2.  Suyuqlikda  ishqalanish.  Bunda  ishqalanayotgan  sirtlar  o’zaro  qovushqoq  moy  qatlami 
bilan  batamom  ajralgan  holda  bo’ladi  (11.2-rasm).  Harakat  vaqtida  moyning  val  bilan  vkladish 
sirtiga  tegib  turgan  sirtqi  qismi  ular  bilan  birga  harakat  qiladi,  natijada  ishqalanish  asosan  moy 
qatlami  ichidagi  zarrachalar  orasida  ro’y  beradi.  Moy  qatlamining  qalinligi  sapfa  hamda  vkladish 
sirtlariga ishlov berishdan hosil bo’lgan notekisliklar yig’indisidan albatta katta bo’lishi kerak: 
h>R
z1
+R
z2 
Bu  shart  bajarilganda  tashqi  nagruzkani  moy  qatlami  qabul  qiladi,  natijada  ish  sirtlarining 
yeyilish  prosessi  sodir  bo’lmaydi.  Suyuqlikda  ishqalanishning  harakatga  ko’rsatadigan  qarshligi 
juda  kichik  (ishqalanish  koeffisiyenti  0,005  chamasida)  bo’ladi.  Demak,  bunday  sharoitda 
ishlaydigan 
sirpanish 
podshipniklarining 
foydali 
ish 
koeffisiyenti 
hatto 
dumalanish 
podshipniklaridan  ham  oshadi.  Shuning  uchun  sirpanish  podshipniklaridan  foydalanganda 
cuyuqlikda ishqalanish bo’ladigan sharoit yaratishga iloji boricha harakat qilish kerak. 
 
 
 
11.2-rasm. 
 
3. Nim  quruq yoki nim suyuqlikda ishqalanish. Bunda ish sirtlari yetarli darajada moylansa 
ham,  ammo  ikki  sirtni  batamom  ajratib  turadigan  moy  qatlami  bo’lmaydi.  Ishqalanish  ko’proq 
quruq  ishqalanishga  yaqin  bo’lsa,  nim  quruq  ishqalanish,  suyuqlikda  ishqalanishga  yaqin  bo’lsa, 
nim suyuqlikda ishqalanish deyiladi. 
Suyuklikda  ishqalanishni  ta’minlaydigan  shartlardan  birortasi  bajarilmasa,  podshipnik  nim 
suyuqlikda yoki nim quruq ishqalanish bilan ishlaydi. 
Nim  suyuqlikda    ishqalanish  sodir  bo’lganda  ishqalanish  koeffisiyenti  0,008…..0,1 
oralig’ida  nim  quruq  ishqalanish  ro’y  berganda  esa  0,1…0,2  oralig’ida  bo’ladi.  Ishqalanishning 
yuqoridagi  xillaridan  sirpanish  podshipniklari  uchun  suyuqlikda  ishqalanish  eng  yaxshi sharoitdir. 
Lekin  bunday  sharoitni  hamma  vaqt  ta’minlab  bo’lavermaydi.  Buning  uchun  bir  necha  sharoit 
bajarilishi kerak (11.3-rasm). 
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

74
 
 
 
 
 
11.3-rasm. 
 
Suyuqlikda ishqalanishni ta’minlaydigan asosiy shartlar: 
- o’zaro ishqalanayetgan sirtlar orasidagi zazor ponasimon shaklda bo’lishi; 
- jismlarning  bir-biriga  nisbatan  harakatlanish  tezligi  moy  qatlamida  tashqi  nagruzkaga  teng 
keladigan gidrodinamik bosim hosil qila oladigan bo’lishi; 
- ma’lum qovushoqlikdagi moy yetarli darajada va uzluksiz ravishda yetkazib berilishi lozim. 
Odatdagi  podshipniklarda  valning  aylanishlar  soni  ortgan  sari  moy  qatlamining  qalinligi 
kattalanib, sapfaning markazi vkladish markaziga yaqinlashib boradi.