mashg‘ulot. Magmatik tog‘ jinslari



Download 35,17 Kb.
bet1/2
Sana19.10.2022
Hajmi35,17 Kb.
#854199
  1   2
Bog'liq
2 –MASHG‘ULOT


2 –MASHG‘ULOT.
MAGMATIK TOG‘ JINSLARI XARAKTERISTIKASI. TOG‘ JINSLARINING ICHKI VA TASHQI TUZILISHINI O‘RGANISH


Amaliy mashg‘ulot 2 qismdan iborat: nordon va o‘rta magmatik tog‘ jinslari, magmatik effuziv tog‘ jinslari namunalari o‘rganiladi.
Ishning maqsadi.
1.Talabalar ishni bajarish davomida magmatik tog‘ jinslarining kolleksiyasi bilan tanishib, ularning tuzilishi, xossalarini, asosiy belgilarini va xalq xo‘jaligidagi o‘rnini o‘rganiladi.

  1. Umumiy ma’lumotlar.

Magmatik jinslar. Magma deb ataladigan va er qaridan ko‘taralib chiqqan suyuq silikatlarning qotish protsessida yuqori temperatura va kuchli bosim sharoitida xosil bo‘ladi.
2. Magmatik tog‘ jinslari asosan ikkita katta gruppaga bo‘linadi: a). Yer po‘stining chuqur joylarida qotib qolgan magma mahsulotlar chuqurdagi, yoki intruziv. b). Yer yuzasiga otilib chiqib qotib qolgan mahsulotlarni esa effuziv jinslar deyiladi. Magmatik tog‘ jinslari kimyoviy xarakteristikasi, ularning qanday sharoitda xosil bo‘lganidan qat’iy nazar, magma quyidagi oksidlarning necha protsent borligiga bog‘liq: SiO2; TiO2; Fe2O3; FeO; CaO; MgO; Na2O; K2O va H2O
Magmatik tog‘ jinslari SiO2 bilan nechog‘lik to‘yinganiga qarab quyidagi gruppalarga bo‘linadi.

  1. Nordon jinslar - SiO2 64 - 78%

  2. O‘rta jinslar - SiO2 52 - 64%

  3. Asosiy jinslar - SiO2 40 - 52%

  4. Ultra - asosiy jinslar - SiO2 - 40%

Ma’lumki, magma har hil chuqurliklarda turlicha kristallandi, chunki magmaning kristallanishi, bosimga, temperaturaga va mineralizatorlarga bogliqdir. Bosim qancha ko‘p bo‘lsa, magma qancha sekin sovusa, mineralizatorlar qancha ko‘p bo‘lsa, magma shuncha to‘la kristallanadi, chunki shunday sharoit bu murakkab protsess uchun normal vaqt va normal muhit tug‘diradi. Normal sharoitlarda turli minerallarning nuqul yaxshi o‘sgan kristallaridan iborat rosa donador, yaxlit - kristallik jinslar hosil bo‘ladi. Aksincha, atrofdagi muhit temperaturasining past bo‘lishi va magmaning tez sovushi, bosimning past tushib, mineralizatorning magmadan chiqib ketishi kristallanish protsessining normal ketishi uchun yo‘l qo‘ymaydi. Bunday xollarda vulkan lavalari shishalar hosil bo‘ladi.
Tog‘ jinslarining xossalari ularning ichki tuzilishi va yer pustida joylashishiga bog’liq. Shuning uchun xam ularning struktura va teksturasini bilish katta ahamiyatga ega. Tog‘ jinslarining strukturasi deb ularning ichki tuzilishi, jins tashkil etuvchi mineral zarralarining katta kichikligiga qarab, shakli, miqdori nisbati vazarralarning bir-biri bilan o‘zaro aloqada bo‘lishiga aytiladi.
Magmatik jinslar kristallanganlik darajasiga qarab: 1. Donador (to‘liq kristallangan)

  1. Chala kristallangan

  2. Shishasimon strukturalarga ajratilgan.

Mineral zarralarning katta - kichikligiga qarab quyidagi strukturalarga bo‘linadi:
1. Juda yirik donador struktura kristal zarralarining diametri 10 mm dan ortiq;
2. Yirik donador struktura 5-10 mm;
3.O‘rtacha donador struktura 2-5 mm;
4. Mayda donador struktura 1 mm dan kichik.
Effuziv jinslar uchun porfir struktura xarakterdir. Bunday strukturada asos, massa shishasimon bo‘ladi.
Tog‘ jinslarining teksturasi deb ularni tashkil etuvchi mineral zarralarning jinsda fazoviy joylanishi va jinslarning yaxlitlik darajasiga aytiladi. Magmatik jinslarda minerallarning joylanishiga ko‘ra quyidagilar teksturalar bo‘ladi:
1. Massiv tekstura-zarrachalari mineral tartibsiz zich joylashadi;
2. Yo‘l-yo‘l tekstura – turli tartibli va strukturali qatlamlarni mavjudligi bilan xarakterlanadi;
3. Shakli tekstura – jins g‘ovaklarini oddiy ko‘z bilan ko‘rish mumkin. Bulardan tashqari chiziqli, flyudal, sharsimon, taksit teksturalar xam bor.
Har bir jinsning tekstura va strukturasidan tashqari, rangini, uning rangi nimadan paydo bo‘lganini va taxminan bo‘lsa ham nisbiy solishtirma og‘irligini belgilash zarurdir.
Magmatik jinsning rangi uning mineralogik tarkibiga: jinsda ko‘pchilikni tashkil qiluvchi mineral va siyrak tarqalgan, quyidagi ko‘pincha ikkilamchi tartibda xosil bo‘lgan minerallar aralashmasiga bog‘liqdir. Jinsning solishtirma og‘irligini loaqal qo‘lda salmoqlab ko‘rish yo‘li bilan taxminan aniqlash ham uni tekshirish uchun muhim ahamiyatga egadir. Kristallik nordon jins (granit) larning solishtirma og‘irligi 2,5 dan 2,7 gacha, o‘rta jins (diorit) larning solishtirma og‘irligi 2,7 dan 2,8 gacha, asosiy jins (bazalet)larning solishtirma og‘irligi 2,9 dan 3,1 gacha, ultra asosiy jins (peridotit) larning solishtirma og‘irligi 3,1 dan 3,25 gacha buladi.
Tog’ jinslarining solishtirma og’irligi deb tog’ jinsi pay kristalli qismini xajmi birligini og’irligi tushiniladi. Jinslar hosil qiluvchi minerallar (dalashpatlari, kvarst, piroksenlar,olivinlar, amfibonlar, slyudalar) solishtirma og’irligi o’rtacha 2,5 dan 4,4 g/sm3 gacha o’zgaradi rudali va akstessor minirallar solishtirma og’irligi kristallarniki 10-11, minerallarniki 7,0 ga teng.
Magmatik jinslar vaqt o’tishi bilan turli fizik- kimiyoviy jarayonlar ta’sirida o’zgaradi.
3-jadval.
Magmatik jinslar zichligining o’zgarishi



Tog’ jinslari nomi

Zichligi

Namunalar soni

O’rtacha

Minimum

Maksimum

Intruziv tog’ jinslari

Granit

2,57

2,53

2,70

11217

Granodiorit

2,69

2,62

2,78

3359

Diorit

2,81

2,67

2,92

3683

Gabro

2,95

2,85

3,05

1990

Piroksenit

3,19

2,90

3,40

2895

Periodit

3,19

2,88

3,29

250

Serpentidlangan periodit

2,90

2,80

2,99

417

Sienit

2,66

2,47

2,65

1049

Effuziv jinslar

Shparit

2,35

2,14

2,59

24

Kvarstli porfir

2,60

2,54

2,66

1920

Andezit

2,49

2,17

2,66

115

Bazalt

2,54

2,22

2,85

1999

Diabaz

2,79

2,62

2,95

2458

Meymechig

2,85

2,63

3,18

67

Tog’ jinslari g’ovakligi suyuq yoki gazsimon fazalar bilan to’lgan bo’shliq, g’ovak va mikrodarzlar yig’indisi bilan aniqlanadi.
Tog’ jinslari bo’shliqlari va g’ovakliklarining katta kichikligi 10-4 mm dan bir qancha mm gacha bo’lishi mumkin. Ular ochiq yoki yopiq bo’ladi.
Agar g’ovakliklar 1-14 va tashqi muhit bilan aloqador bo’lsa ochiq, agar 1-1/4 bilan aloqador bo’lmasa yopiq deb aytiladi. Magmatik tog’ jinslari uchun yopiq g’ovaklik xarakterli.
Son jihatidan tog’ jinslarining umumiy g’ovakligi solishtirma va xajm ogirliklari bilan aniqlanadi va quyidagicha ifodalanadi.

P=100(1-V0/Vy)%


Vy –tog’ jinslarining solishtirma og’irligi g/sm3.


V0 – xajm og’irligi g/sm3

Tog’ jinslari g’ovaklari hosil bo’lishiga ko’ra birlamchi va ikkilamchi bo’ladi.


Tog’ jinslari umumiy g’ovakligi quyidagi xillarga bo’linadi:



  1. Past g’ovakli jinslar – P<5%.

  2. O’rta g’ovakli jinslar – 20%>P>5%.

  3. Yuqori g’ovakli jinslar - P>20%.

Effuziv tog’ jinslari asosan qoplam va oqma shaklda uchraydi, intruziya tog’ jinslari atrof jinslar bilan kesishish, moslashmagan va moslashgan holda yotadi.
4-jadval.
Tog’ jinslarining solishtirma og’irligi va g’ovakligi.



Tog’jinsi

Rayoni

g’ovakligi (umumiy) %

Solish-tirmaog’irligi

Aniqlan
gan namuna-lar soni

O’rta-cha

Mini-mal

Maksimal

Biotitli gneysimon granit

Kuznestolatovi

4.2

2.9

5.9

2.70

3

Ikki slyudali granit

Kuznestolatovi Rudalioltoy

3.4

3.2

3.6

2.70

2

Biotitligranit

Kuznestolatovi, Sh.Sayan, Qozog’iston, Rudalioltoy

2.7

0.4

5.2

2.69

12

Granodiorit

Kuznestolatovi, Sh.Sayan, Qozog’iston, Rudalioltoy

1.8

1.1

2.9

2.77

6

Diorit

Qozog’iston, Rudalioltoy

2.9

1.3

5.1

2.91

5

Gabbro

Kolayarimoroli

1.3

0.3

3.5

3.06

18



4-jadval.
Magmatik tog‘ jinslarini aniqlash

t/r

Nordonlik darajasi
SiO2%

Chuqurlikdagi (intruziv) tog‘ jinslari

Otqindi tog‘ jinslari (effuziv)

Asosiy minerallari

Rangi

Solishtirma og‘irligi

1

Nordon
(76-64)

Granit

Liparit

Kvars, dala shpatlari

Och

2,5-2,7

2

O‘rtacha (52-64) %

Sienit, diarit

Traxit, andezit

Dala shpatlari, biotit platoklaz, avgit

Kulrang

2,7-2,8

3

Asosiy (40-52) %

Gabbro

Bazalt

Asosiy platoklazlar, avgit, olivin

Qora

2,9-3,1

4

Ultra asosiy %

Peridoditig, dunit

-

Avgit, olivin, rudali minerallar

Qora yoki to‘q yashil

3,1-3,25




Download 35,17 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish