Masafalari raajmuidan bahs etadi

Tabobatcba, To⁴\lijallob, Xo^jako’cha, Xo’jamahalla, Xo’jagon, Qalandarxona, Qo/iko’cha, Qushbegi kabi joylarning qaysi ijtimoiy tabaqadan nom olg ;nligini bilib oiish mumkin.
Lekin, Qulkclij Erondan qul qilib keltirilgan pirsiyonlar nomi bilan, Merganchi mahaHasi esa sarbador o⁴qchilar nomi bilan atal-ganini tarixiy nKtnruilardangina bilish mumkin.
Bozorlar oldi-sotdi. savdo-sotiq qilinadigan joy b&Jishi bilan birga shu hudud iqiisodiyotining ko’zgusi hamdir.
Toshkentda bozoi ko’p bo’Igan. Eskijo’va atroflari Registon deb atalar edi. «Tarixi jadidayi Toshkand’ kitobida Muhammad Solih ham shaharning asosiy savdo markazi sifatida Registondagi bozorni ko’rsatgan: «Bozorning do’kon-rastalari Chorsudagi qandolatpazlik do’konigacha davom etadi. Ramazon oyida bu yerda kechasi ham bozor bo']adi».
XX asr oxirlarida shahardagi bozor va rastalar soni 1500 taga yetgan, bulardan tashqari karvonsaroylarda ham rastalar bo’lgan.
Toshkent bozorlarining qisqacha ro’yxatini keltiramiz: Attor-lik, Bazzozlik (gazlama bozori), Bandakbozor (bandak — paranji yengi, kishan), Bedabozor, Boltabozor, Bulg’orbozor (bulg’ori teri bozori), Bo’yrabozor, Gulbozor, Gurunchbozor, Do’ppibozor, Ipakbozor, Kalavabozor, Kapponbozor, Ketmonbozor, Kovush-bozor, Ko’mirbozor, Ko’rpabozor, Mayizbozor, Moshbozor, Namatbozor, Nosvoybozor, Paxtabozor, Pichoqbozor, Sabzibo-zor, Sandiqbozor, Saxxobbozor (muqova bozori), Somonbozor, So’kfurush, Tamakibozor, Tovoqbozor, Tuzbozor, To’ppibozor, Unbozor, Xodabozor, Chinnibozor, Chitbozor, Cholvorbozor, Choponbozor, Shombozor, Egarbozor, Eskibozor, Eskiyakkabo-zor, Etikbozor, Yuganbozor, Qandbozor(Qandolatbozor), Qas-sobbozor, Qozoqbozor, Qulfbozor, Qo’ybozor, g’o’zabozor.
g’afur g’ulomning «Shum bola»sida Juhudrasta, Uzunrasta, Qaymoqbozor kabi rastalar tilga olingan. Shoir ayniqsa Bitbozorni yaqqol tasvirlagan.
Toshkentda 150 ga yaqin masjid boMgan. Shaharning mahalla-mavzelaridan bir nechtasi masjidlar nomlari bilan atalgan edi: Balandmasjid (Bolomasjid), Jomimasjid, Jumamasjid, Ko’kmasjid, Otinlikinasjid, Sirlikmasjid, So’galmasjid, xotinmasjid.
Shahar ichi nomlari orasida anchagina etno-urbonimlar - urug’-aymoqlar, turli xalqlar va elatlar sha'niga atalgan ko’cha-ko’ylar va mahalla-mavzelar ham kam emas edi: Yovu (Yobu - qabilasi), Kaitatoy (etnik guruh), Lo’li, Mo’g’ulko’cha (Mo’g’oi), No’g’aytepa Tojik, Turk, Turkariq, Chiboy, Chig’atoytepa, Chig’atoychaqar, Chuvalachi, Chuvildoq, Qalmoqqamalgan, Qangli, Qashqar, Qi-yot va boshqalar.
Toshkentning Sebzor dahasida Qorasaroy degan mahalla bo’igan. Hozir Qorasaroy ko’chasi bor. Professor Yu.Sokolov o’zining «Toshkent, toshkentlikiar va Rossiya’ kitobida Qorasaroy nomini oliq-soliq to’lanadigan mahkamani xalq nafrat bilan shunday ata-gan deydi. Aslida qorasaroy ~ saroy qabilasining (ko’k saroy, oq saroy) bir shaxobchasi bo’lgan.
Sebzor dahasining bir mavzesi Boltamozor deb atalgan. Ko’pgina turkiy xalqlarning bir necha qabilasi tarkibida bolta, boltali degan
urug’ bo’lgan. Ularning chorva mollariga bosadigan tamg’asi shakli boltaga o’xshagan.
Xuddi shuningdek, Shayhontohur dahasida Darxon degan mahalla va Darxonariq degan mavze qayd qilingan. Hozir ham shaharda Darxon degan ko’cha va torko’chalar, Darxon arig’i bor. Bu toponim «oliq-soliqdan ozod qilingan nufuzli amal-dor» ma'nosidagi tarxon so’zining fonetik varianti bo’Iishi ham mumkin.
Shu bilan birga darxan - darxan — darqan degan etnonim ham bo’lganini e'tibordan qochirmaslik kerak. Masalan, qozoqlarning shanshqli qabilasining darxan degan urug’i bo’lgan (bu urug’ vakillari Toshkent shahri atrofida hozir ham bor). Yana qirg’izlarda darqan, o’zbeklarda tarxon, turkmanlarda tarxan, boshqirdlarda tarxan — darxan urug’lari bo’lganligi ma'lum.
Buning ustiga «imtiyozli» ma'nosidagi darxon so’zi tarixiy ada-biyotlarda ko’proq tarxon — tarxan shaklida tilga olingan. Yana qadimiy turkiy manbalar bu so’zning dastlabki turkiy shakli tarqan bo’lganligini ko’rsatadi («Qadimgi turk tili» lug’ati, M., 1969, 538 bet).
Endi antropourbonimlar haqida. Hozirgi vaqtda shahar obyekt-larida kishilar ismi-familiyalari bilan atalgan ko'cha-ko'ylar katta o’rin tutadi. Lekin ilgarilari bunday bo’lgan emas. Chunki chor Rossiyasi istilosidan oldin Toshkentning keyinchalik Eski shahar deb atalgan qismida hozirgi ma'nodagi ko’chalar bo’lgan emas. Uylar reja asosida bir tekisda qator qilib solinganmagan. Uylar orasidagi nomsiz jin ko’chalar qing’ir-qiyshiq bo’lgan. Taxminan hozirgi Navoiy ko’chasi o’rnida qo’y va boshqa chorva podalari haydab o’tiladigan uzunroq ko’cha Tuproqko’cha deb atalgan. Demak, kishi-larning nomlari bilan atalgan ko’chalar to’g’risida gap bo’lishi mumkin emas edi. Lekin kishilarning nomlari bilan yuritilgan obyek-tlar bo’lgan: Almatqo’shchi, Badalboy, Boltaboy, Marayimxalfa, Miroqijon, Mirzayusuf, Omonbaqqol, To’ychiobod, Shayxzaynid-dinbobo (shu nomli maqbara Shiziddinbobo deyiladi), Shoyunusxal-fa Yunusobod, Hasanboy kabi.
Shaharning eski mahalla-mavzelari haqida yana shuni aytish kerakki, bu nomlarning ko’p shahar xaritasidan o’chib ketgan, ba'zi ko’chalar nomlarigina saqlanib qolgan.