Маърузанинг асосий мақсади

Турдошфанлартизимидакриминологиянингўрни

Криминологияжиноятҳуқуқибиланузвийбоғлиқдир. Криминологиянингасосийобъектлари – жиноятважиноятчижиноятҳуқуқисоҳасидаётади, бироқ криминология уларнингжиноят-ҳуқуқийбелгиларинианиқлашбиланкифояланмайди, балки жиноятмажмуинингқонуниятларини, уларнингўзигахосхусусиятларини, уларнингсабаблари, жабрланувчиларҳамдажиноятчишахсибиланжиноятчиликнингўзароалоқаларинианиқлайди.
Ўзнавбатида, жиноятҳуқуқисоциологиясимаълумотларидан криминологиядажиноятчиликнинголдиниолиштизимидажиноят-ҳуқуқийчораларнинг роли ваўрнинианиқлашучунфойдаланилади. Шу нуқтаиназардан жиноийжазо криминология фани шуғулланадиганжиноятчиликнинголдиниолишнинг ижтимоийчора-тадбирлариданбирисифатидаамалқилади.
Жиноятҳуқуқигатаққослаганда, криминологиянингмақсадикенгроқ бўлиб, жиноятчиликкақаршикурашнингмавжудбарча (шу жумладанжиноят-ҳуқуқий) усулларивавоситаларинингсамарадорлигиниўрганишҳамдажиноятчиликнинголдиниолишгақаратилган (шу жумладанжиноят-ҳуқуқий) методларвачора-тадбирлартизиминиишлабчиқишдан иборатдир.
Жиноятпроцессифани ҳам криминология биланбирвазифанибажаради. Буфанжиноятсудловишлариниюритишжараёнидамуайянжиноятларсодирэтилишигаимкониятяратувчисабабларваомилларнианиқлайдивауларнибартарафэтишчоралариникўради. Бувазифа ЎзбекистонРеспубликасиЖиноят-процессуалкодексимоддаларидаҳамбелгиланган.
Криминалистика авваложиноятларнижиноят-процессуалфаолиятшаклитарзидатерговқилиштехникаси, методикасиватактикасиниишлабчиқади. Бироқжиноятларнитерговқилиш, очишвауларнинголдиниолишвазифасиузвийдир.
Криминалистика фанидажиноятчиликсабаблариниўрганишҳамдажиноятчиликнинголдиниолишнингбошқачадаражасиамалқилади. Криминалистика муайянжиноятларнисодирэтишмеханизмларини, жиноятларнитайёрлаш, содирэтишҳамдажиноятизларинияширишусуллариниўрганади. Бинобарин, жиноятларнинголдиниолишвазифаси криминалистика фанибиланмуштаракдир. Криминологияданфарқлиўлароқ, криминалистикадажиноятсодирэтишҳоллари, уларнинголдиниолишвауларгабарҳамберишучуншошилинччораларкўришҳақидагиэнгянгимаълумотларамалқилади.
Криминология фаниважиноят-ижроияҳуқуқифанитурдошсоҳага – такрорийжиноятчиликнинголдиниолиш, такроран жиноят содир этган (рецидивист) шахсиниҳамдаунижамиятгақайтаришмасалалариниўрганади. Бунданташқари, улар жиноийжазонингҳамдауниижроэтишшарт-шароитларинингсамарадорлигиниоширишюзасидантаклифларватавсияларҳамишлабчиқади. Айриммамлакатларда криминология пенитен­циарфанлар (улар баъзан «турмашунослик» дебҳаматалади) доирасидаўрганилишибежизэмас.
Шу ўринда криминологиянинг жиноятлар статистикаси биланалоқасиниҳамқайдэтибўтишлозим. Зотан, жиноятчиликниўрганишзамиридажиноятчиликнингҳолатиҳақидаги статистик материал, жиноятчиларшахсигадоир (айниқсадемографик) маълумотларётади, статистиканингилмийметодлариданэса криминологиядакенгфойдаланилади (айниқсакузатиш, маълумотларнийиғишвагуруҳлаш).
Криминология фаниучун бошқаюридикфанлари (айниқса, конституциявийвамаъмурийҳуқуқ) маълумотлариҳаммуҳимаҳамиятгаэга. Улар жиноятсодирэтишсабаблариваомиллариниўрганишҳамдажиноятчишахсинитавсифлашдаҳам, ижтимоий профилактика субъектларибўлгандавлаторганлариважамоатбирлашмаларинингвазифалариваваколатларинибелгилаш, ҳуқуқбузарликларнинголдиниолишчора-тадбирларинианиқлашдаҳамзарур. Бунда криминологиягаумуман жиноийхулқ-атворни ўрганувчиваолдиниолувчимаъмурийҳуқуқяқинроқтуради.
Криминология ижтимоий-ҳуқуқий фан бўлгани сабабли, бошқа бир қанча ноюридик фанлар билан ҳам яқин алоқаларга эга. Бундайфанларорасидаижтимоий психология ва педагогика алоҳидаўринтутади.